BÀI 4 ĐẶC TÍNH CỦA THẾ CỜ VÀ SỰ CHỌN LỰA KẾ HOẠCH

BÀI 4

 ĐẶC TÍNH CỦA THẾ CỜ VÀ SỰ LỰA CHỌN KẾ HOẠCH

I.Đặc tính của thế cờ :

    -   Đặc tính của thế cờ được xác định bởi các yếu tố sau đây :

1) Lực lượng

2) Sức mạnh của từng quân cờ

3) Giá trị của từng con chốt

4) Cơ cấu chốt

5) Vị trí Vua

6) Sự kết hợp giữa các quân và các chốt

Một số yếu tố có tính thường trực một số có tính tạm thời

·     Đa số trường hợp cơ cấu chốt xác định đặc tính của thế cờ nhiều hơn các quân.

Thí dụ 1 : Khai cuộc Tây Ban Nha

1.e4 e5 2.¤f3 ¤c6 3.¥b5 ¥c5 4.c3 ¤f6 5.d4 exd4 6.cxd4!? ¥b4+ 7.¤c3 ¤xe4 8.0–0 ¥xc3 9.bxc3 0–0 10.d5! ¤xc3 11.£d3 ¤xb5 12.£xb5 ¤e7 13.d6! cxd6 14.¥a3  ( hình )

Các yếu tố xác định bản chất thế cờ

1.      Đen hơn 2 chốt không kể chốt d6 bị mất

2.      Hậu, Mã, Tượng của bên Trắng đứng ở vị trí tích cực , 2 Xe của bên Trắng sẳn sàng chiếm đóng các cột mở.

Hai yếu tố nầy làm nền tảng cho kế hoạch của mổi bên

-         Kế hoạch của bên Trắng:

. Tạo các mối đe dọa trực tiếp vào vị trí của Vua Đen

. Đưa các Xe ra hổ trợ cuộc tấn công ( ¥xd6 , £h5 , ¦e1, ¤g5 )

-         Kế hoạch của bên Đen :

. Chống đỡ các mối đe dọa trực tiếp của bên Trắng

. Đơn giản quân

Nhận xét :

-         Hai kế hoạch hoàn toàn khác nhau

. Yếu tố tỉnh ( ưu thế quân số ) chống với yếu tố năng động ( triển khai trước các quân đứng ở vị trí tích cực )

. Yếu tố tỉnh có tính thường trực , yếu tố năng động có tính tạm thời

Thí dụ 2 : Khai cuộc Tây Ban Nha biến mở

1.e4 e5 2.¤f3 ¤c6 3.¥b5 a6 4.¥a4 ¤f6 5.0–0 ¤xe4 6.d4 b5 7.¥b3 d5 8.dxe5 ¥e6 9.c3 ¥e7 10.¥e3 0–0 11.¤bd2 ¤xd2 12.£xd2 £d7 13.¦ad1 ¦ad8

Các yếu tố xác định bản chất thế cờ :

1.      Cơ cấu chốt không đối xứng , cánh Hậu của Đen có 4 chốt chống 3 chốt , cánh Vua có 3 chốt chống 4 chốt .

2.      Chốt Trắng ở e5hạn chế các khả năng của bên Đen ở cánh Vua ( f6, f5 ef/qđ , g6 thì yếu điểm f6 , h6 )

Các yếu tố nầy làm nền tảng cho kế hoạch của hai bên

-         Kế hoạch của bên Trắng :

. Tấn công cánh Vua bằng các quân ( £d3 , ¥c2 , ¤g5 )

. Khai thác việc chiếm đóng của chốt e5 ( khống chế điểm f6 , d6 )

. Chuẩn bị cẩn thận tiến chốt f4 , f5

-         Kế hoạch của bên Đen :

. Chống đở các mối đe dọa của bên Trắng ở cánh Vua .

. Chuẩn bị tiến chốt ở cánh Hậu (¤a5, c5 ..v..v..)

Thí dụ 3 : Phòng thủ Sisilian biến Rauzer

1.e4 c5 2.¤f3 ¤c6 3.d4 cxd4 4.¤xd4 ¤f6 5.¤c3 d6 6.¥g5 e6 7.£d2 ¥e7 8.0–0–0 0–0 9.¤b3 [9.f4!] 9...£b6! (hình )

Các yếu tố xác định bản chất thế cờ :

1.      Vị trí Vua nhập thành khác phía.

2.      Chốt d6 của bên Đen yếu

-         Kế hoạch của bên Trắng :

. Tiến các chốt f , g , h mở cột , các quân ở phía sau tấn công vào Vua Đen .

. Luôn luơn đe dọa ăn chốt d6 .

-         Kế hoạch của bên Đen :

. Tấn các chốt a , b mở cột , các quân ở phía sau tấn công vào Vua Trắng

. Khi thực hiện kế hoạch phải lo bảo vệ chốt d6 ( £c7 , ¦d8 )

Nhận xét :

      Yếu tố quyết định ở đây là thời gian

II. Sự lựa chọn kế hoạch :

·     Khi chọn lựa kế hoạch phải phụ thuộc vào đặc tính riêng của thế cờ , không nên dựa trên các nguyên tắc đại cương.

Thí dụ : Ván 5    Spassky – Fischer    Reykjavik 1972

1.d4 ¤f6 2.c4 e6 3.¤c3 ¥b4 4.¤f3 c5 5.e3 ¤c6 6.¥d3 ¥xc3+ 7.bxc3 d6 8.e4 e5 9.d5 ¤e7 10.¤h4 h6 (hình )

11.f4? ¤g6 (11...exf4? 12.¥xf4 g5 13.e5!+-) 12.¤xg6 fxg6 13.fxe5? (13.0–0 ) 13...dxe5

Nhận xét :

-         Theo nguyên tắc đại cương :

. Trắng có 1 chốt thông được bảo vệ ở trung tâm .

. Trắng có 2 Tượng chống Tượng Mã.

. Đen có chốt chồng ở cánh Vua , nhưng rất khó khai thác ưu thế chốt nầy.

-         Đặc tính riêng của thế cờ :

. Các Tượng của bên Trắng không có tầm hoạt động .

. Các chốt của bên Trắng bị cố định .

Kết luận : Đen có thế cờ tốt hơn

14.¥e3 b6 15.0–0 0–0 16.a4 a5! 17.¦b1 ¥d7 18.¦b2 ¦b8 19.¦bf2 £e7 20.¥c2 g5 21.¥d2 £e8! 22.¥e1 £g6 23.£d3 ¤h5! 24.¦xf8+ ¦xf8 25.¦xf8+ ¢xf8 26.¥d1 (26.¥g3 ¤f4 27.¥xf4 gxf4–+) 26...¤f4 27.£c2 ¥xa4! 0–1

·      Vị trí của chốt cô lập có thể là yếu tố chiến lược để lập kế hoạch .

Thí dụ : Unzicker – Botvinnik     Vô địch đồng đội Châu Âu 1961

-         Nhận xét :

. Bên Đen có con chốt yếu d5

. Bên Trắng có cột mở b

-         Kế hoạch của bên Trắng :

. Tấn công vào chốt yếu d5.

. Đưa Xe chiếm cột mở b .

. Mở cánh Vua đúng lúc bằng nước g4

18.¥f3! ¥e6 (18...¥xa4 19.£g2 ¥c6 20.g4 (20.¢h1)) 19.¦fb1! b6 20.£g2 ¦a7 21.¦b5 ¦d7 22.g4! ¤e7 (22...fxg4 23.¥xg4 ¥xg4 24.£xg4) 23.¥xe7 ¢xe7 24.¢h1 g6 25.¦ab1 ¢f8 26.gxf5 ¥xf5 27.¥xd5 £h4 28.¥e4! £xf4 29.¥xf5 gxf5 [29...£xf5 30.¦xb6 ¢g7 31.¦f6 £g5 32.£f3] 30.¦xb6 ¢e7 31.e6 1–0

·     Đánh giá thế cờ và lập kế hoạch chiến lược với những thế cờ không có điểm yếu.

Thí dụ : Capablanca – Elyim –Zhenevsky    Maccova 1925

1.e4 c5 2.¤c3 ¤c6 3.g3 g6 4.¥g2 ¥g7 5.¤ge2 [5.d3!] 5...d6 6.d3 ¤f6 7.0–0 0–0 8.h3 a6 [8...¦b8] 9.¥e3 ¥d7 (hình )

-         Nhận xét :

. Lực lượng hai bên cân bằng , các chốt không có điểm yếu .

. Các chốt trung tâm có vị trí không đối xứng , chốt c giúp bên Đen có lợi thế không gian ở cánh Hậu , chốt e giúp bên Trắng có không gian rộng bên cánh Vua .

-         Kế hoạch của bên Trắng :

. Tiến các chốt ở cánh Vua f4, g4 , g5 , f5.

. Kết hợp với các quân tấn công vào Vua Đen.

-         Kế hoạch của bên Đen:

. Tiên các chốt ở cánh Hậu b5, b4

. Kết hợp với việc khai thác đường chéo a1-h8 của Tg7 buộc Trắng đi c3 Đen có thể mở cột b bằng nước bxc

Chú ý : Cả hai bên điều phạm những sai lầm nhỏ trong khai cuộc như bên Trắng đã vội triển khai quân ở cánh Vua . Ở nước thứ 5 Trắng nên đi 5.d3! 6. ¥e3 vaø 7.£d2 để có cơ hội đổi Tượng g7 bằng Th6 còn Đen nên 8...¦b8 nhằm 9...b5 chuẩn bị mở cột b sau nầy 10.£d2 ¦e8! 11.¤d1 ¦c8? 12.c3 £a5 13.g4 ¦ed8 14.f4? ¥e8 15.g5 ¤d7 16.f5 b5 17.¤f4 b4 18.f6! ¥f8! 19.¤f2? (dọa 20fe ¤e7 21.¤g4 nhưng Mã phải về d1 nên nước đi đúng là   19.h4!) 19...bxc3 20.bxc3 e6 21.h4 ¦b8 22.h5 ¦b6 23.hxg6 hxg6 24.¤d1 giải phóng ô f2 để Hậu đến h4 và phòng thủ c3 , b2 ) 24...¤de5 25.£f2! ¤g4 26.£h4 ¤ce5! (26...¤xe3 27.¤xe3 £xc3 28.¤g4) 27.d4? ( nên đi  27.¥d2 ¦db8 28.¥h3 ¦b2! 29.¤xb2 ¦xb2 30.¥xg4! ¦xd2 31.£e1! £xc3 32.¦f2 ¦c2 33.£xc3 ¦xc3 34.¥e2 ¥b5 35.a4 ¥xd3 36.¥xd3 ¤xd3 37.¤xd3 ¦xd3 38.¦b1! dọa 39.¦b8 rồi 40.¦fd2 tuy nhiên31.¦c2 hay31.¦d3 phải phân tích kỹ) 27...¤xe3 28.¤xe3 £xc3 29.dxe5 £xe3+ 30.¢h1 dxe5! 31.¦f3 exf4 32.¦xe3 fxe3 33.£e1 ¦b2 34.£xe3 ¦dd2 35.¥h3 c4 36.a3 ¥d6 37.£a7 c3     

·     “ Tính toán một loạt nước đi phức tạp thì dể hơn việc tìm ra một kế hoạch đúng đắn”

Phải có sự suy nghỉ sâu sắc và óc tưởng tượng để xây dựng một kế hoạch chiến lược.

Thí dụ : Alekhine – Chajes    Carsbal 1932 Gambit Hậu

1.d4 ¤f6 2.c4 e6 3.¤f3 d5 4.¤c3 ¤bd7 5.¥g5 ¥e7 6.e3 0–0 7.¦c1 c6 8.£c2 a6 9.a3 ¦e8 10.h3 b5 11.c5 ¤h5 12.¥f4! ¤xf4 13.exf4 a5 14.¥d3 g6 15.h4! ¥f6 16.h5 ¤f8 17.g3 ¦a7 18.¤d1! ¥g7 19.¤e3 f5 20.£e2! a4 21.¤c2 ¦ae7 22.¢f1 ¥f6 23.¤e5! ¥xe5 24.£xe5 £c7 25.£f6! ¦f7 26.£h4 £e7 27.hxg6! ¤xg6 28.£h5 £f6 29.¥e2 ¦g7 30.£f3 ¤f8 31.£e3 ¦ee7 32.¤b4 ¥d7 33.¥h5 ¤g6  ( hình )

-         Nhận xét :

. Đen có các chốt yếu e6 , c6 , h7

. Trắng không có điểm yếu nào

. Các quân của Đen có đủ lực lượng kiểm soát các điểm yếu nầy.

Alekhine đã xây dựng 1 kế hoạch cho Trắng sau :

-         Giai đoạn 1 :Đưa Vua ra trung tâm để sau khi trao đổi Hậu và Xe , Vua sẽ xâm nhập vào trận tuyến địch qua ngả b4 , a5 buộc Vua Đen cũng ra trung tâm để củng cố các điểm yếu c6 , e6.

-         Giai đoạn II: Buộc các quân Đen lần lượt rút ra khỏi cánh Vua bằng các đe dọa chiến thuật vào Vua hoặc chốt . Chiếm đóng Mã ở e 5 làm tê liệt Mã Đen ở d7 kéo theo sự phối hợp giữa các quân càng trở nên khó khăn

-         Giai đoạn III: Khi các quân Đen đã rời xa cánh Vua thì chồng Xe trên cột h xâm nhập vào trận tuyến đối phương

34.¤d3! ¥e8 35.¢e2 ¢f8 36.¢d2 ¦b7 37.¥f3 ¢e7 38.¦he1 ¤f8 39.¤b4 ¢d8 40.¢d3 ¦ge7 41.£d2 ¦a7 42.¦h1 ¦ec7 43.¦h2 ¥g6 44.£e3 ¢c8 45.¦ch1 ¢b7 46.¢d2 ¦e7 47.¤d3 ¤d7 48.¥h5!

Tượng Trắng hay hơn Tượng Đen nhưng Trắng đang thực hiện kế hoạch tìm đường xâm nhập một trong hai Xe của mình toàn bộ cuộc điều quân nầy có thể gọi là một cuộc đánh phối hợp vì Tượng hay đổi Tượng dỡ là một mâu thuẩn về chiến lược

¦a8 49.¥xg6 hxg6 50.¦h7 ¦ae8 51.¤e5 ¤f8 52.¦h8 ¦g7 53.¤f3 ¦b8 54.¤g5 ¦e7 55.£e5 £xe5 56.fxe5 ¢a8 57.¦g8 b4 58.¦hh8 ¦ee8 59.axb4 ¢b7 60.¢c3 ¢a6 61.¤f7 ¦a8 62.¤d6 ¦eb8 63.¦h1! ¤d7 64.¦a1! 1–0

·     Kế hoạch chiến lược phải xuất phát từ bản chất của thế cờ . Một kế hoạch sai lầm có thể làm mất cả một tình trạng ưu thế rõ rệt .

Thí dụ : Opocensky – Nimzowitch  , Mariembad 1925 / phòng thủ Nimzowitch

1.d4 ¤f6 2.c4 e6 3.¤c3 ¥b4 4.£c2 b6? 5.e4 ¥b7 6.¥d3 ¤c6 7.¤f3 ¥e7 8.a3 d6 9.0–0 e5 10.d5 ¤b8 11.b4 ¤bd7

Nhận xét :

-         Đen hoàn toàn bị động , hai Tượng đều ở vị trí dỡ các nước giải tỏa như f5, c6 đều khó thực hiện vì cần nhiều thời gian chuẩn bị.

Trắng phải chọn lựa kế hoạch như thế nào?

-         Kế hoạch của bên Trắng :

. Chuẩn bị tấn chốt trung tâm c5 sau nước 2. h3 tiếp theo¥e3và ¤a4 cụ thể là 12.h3 g6 13. ¥e3 g5 14. ¤h2  v..v

-         Nhưng Trắng chọn một kế hoạch hoàn toàn sai là :

. Triển khai Tb2 với ý định mở đường chéo nhằm vào Vua Đen với f4 hoặc hy sinh Mã ở e5.

12.¥b2? 0–0 13.¤e2 ¤h5 14.£d2 g6! 15.g4 ¤g7 16.¤g3 c6 17.£h6 ¦c8 18.¦ac1 a6 19.¦fd1 ¦c7 20.h4? cxd5 21.cxd5 ¦xc1 22.¦xc1 ¤f6 23.¤h2 ¢h8 24.£e3 ¤d7 25.¤f3 ¤f6 26.¤h2 ¤g8 27.g5 f6! 28.¤f3 fxg5 29.hxg5 ¥c8 30.¦c6! ¥d7 31.¥xa6! ¥xc6 32.dxc6 £c7 33.b5 h6 34.gxh6 ¤e6 35.a4 ¥d8 36.¥a3 £f7! 37.¤xe5 dxe5 38.¥xf8 £xf8 39.a5 ¤xh6 40.axb6 ¤g4 41.c7 ¤xe3 42.c8£ £f3 43.fxe3 £xg3+ 0–1

·      Trong vài trường hợp có thể có 2 hoặc nhiều kế hoạch thực hiện được .

Thí dụ 1 : Phòng thủ Ấn Độ Cổ , biến Samisch

1.d4 ¤f6 2.c4 g6 3.¤c3 ¥g7 4.e4 d6 5.f3 0–0 6.¥e3 e5 7.d5 ¤h5 8.£d2 f5

Trắng có thể chọn 1 trong 2 kế hoạch sau :

-         Kế hoạch 1 :

. Bên Trắng :Tấn công vào Vua Đen với 9.exf5 gxf5 10.0–0–0  

 tiếp theo là ¥d3,¤ge2, ¦dg1, g4.

. Bên Đen : Phản công cánh Hậu với a6 , b5 .

Yếu tố quyết định ván cờ là thời gian

-         Kế hoạch 2 :

. Bên Trắng :có thể đi 9.0–0–0 f4 10.¥f2 và có thể tấn công vào cánh Hậu với b4, c5 sau khi đã hoàn tất triển khai quân .

. Bên Đen : Tìm cách khai thác cánh Vua bằng g5 , g4 .

Thí dụ 2 : Khai cuộc Gambit Hậu , biến trao đổi

1.d4 d5 2.c4 e6 3.¤c3 ¤f6 4.¥g5 ¤bd7 5.cxd5 exd5 6.e3 ¥e7 7.£c2 c6 8.¥d3 0–0 

Trắng có 3 kế hoạch chiến lược có thể áp dụng

-         Kế hoạch 1 :

. Tấn công cánh Vua bằng  9.¤ge2 ¦e8 10.h3 ¤f8 11.0–0–0

-         Kế hoạch 2 :

Tạo một trung tâm chốt bằng f3 , e4 sau 9.¤ge2 và 10.0–0–0

-         Kế hoạch 3 :

. Tấn công thiểu số chốt ở cánh Hậu

. Chuẩn bị tấn chốt b4 , b5 sau 9.¤f3 ¦e8 10.0–0

Chú ý :

Khi chọn kế hoạch phải dựa trên các yếu tố khách quan và đôi khi cũng cần đến những yếu tố chủ quan như lối đánh của đối thủ , tình hình thi đấu v..v

·     Khi đã chọn được kế hoạch chiến lược , cần phải thực hiện 1 cách hợp lý với tất cả các phương tiện chiến thuật mà ta có , phải thay đổi kế hoạch cho đúng với tình hình thế cờ .

Thí dụ : Rabinovich – Flohr  ,  1939 , Khai cuộc Tây Ban Nha .

1.e4 e5 2.¤f3 ¤c6 3.¥b5 a6 4.¥a4 ¤f6 5.0–0 ¥e7 6.¦e1 b5 7.¥b3 d6 8.c3 0–0 9.h3 ¤a5 10.¥c2 c5 11.d4 £c7 12.¤bd2 cxd4 13.cxd4 ¤c6 14.d5 ¤b4 15.¥b1 a5 16.¤f1 ¤a6

Nhận xét :

. Đen có cột mở c và có thế chơi hay ở cánh Hậu .

. Cánh Hậu Trắng rất thụ động , Td2 , Tc2 , Xc1

. Cánh Vua Trắng thuận lợi hơn  , Mg3 , Mh2 , g4

Kết luận : Đen có thế cờ thuận lợi hơn .

-         Kế hoạch của bên Đen :

. ¤c5 , ¥d7 , ¦fc8 tập trung quân nặng trên cột mở c

. Tấn công mạnh và quyết liệt bên cánh Hậu .

. 17.g4?  Làm yếu cánh Vua . Nếu bây giờ Đen thực hiện kế hoạch thì Trắng có cơ hội tấn công cánh Vua bằng 18. ¤g3 ¢h2 ¦g1

-         Đen phải thay đổi kế hoạch :

. Khai thác thế yếu kém của Vua Trắng.

. Tấn công mạnh bên cánh Vua .

17...h5! 18.¤3h2 (18.g5 ¤h7 19.h4 g6 Đen mở cột f bằng f6 ) 18...hxg4 19.hxg4 ¤h7!  định đổi Tượng e7 với Tg5 và mở đường cho Hậu tấn công cánh Vua 20.¤g3 ¥g5 21.¥d3 ¦b8 22.¥d2 ¤c5 23.¥f1 £d8 24.¥g2 g6 ý định đưa Xe qua cột h 25.¥xg5 £xg5 26.¦e3 ¥d7 27.¤gf1 ¦fe8 28.¦c1 £d8 29.¤d2 ¤g5 30.¥f1 ¢g7 31.¢g2 £f6 32.¥e2 ¦h8 33.¤hf3 ¥xg4 34.¤xg5 ¦h2+! 35.¢xh2 £xf2+ 36.¢h1 ¦h8+ 37.¤h3 ¥xh3  0-1