LINH CẢM LÀ GÌ?
CÁC ĐẠI KIỆN TƯỚNG NGHĨ GÌ VỀ LINH CẢM?
Có
nhiều định nghĩa khác nhau của các triết gia lớn về linh cảm qua các thời đại.
Nhưng tất cả các triết gia như Platon, Decart, Phây-bach và cả Ghi-ghen đều
nhận thấy ý nghĩa đích thực của linh cảm diễn ra như thể tâm trí loé sáng bất chợt và trên hết là đòi hỏi có sự chuẩn bị lâu
dài về trí tuệ. Phreid chỉ đơn giản cho rằng linh cảm là nguyên lý vô thức đầu
tiên của sự sáng tạo.
Thế còn việc áp dụng linh cảm trong cờ
vua ?
Các đại kiện tướng cờ nghĩ gì về điều nầy?
Anand nói một cách đơn giản: “ Linh
cảm là nước đi đầu tiên mà tôi nhìn thấy trong một thế cờ” Một định nghĩa ngắn
gọn và đặc biệt từ góc nhìn của ông. Đây là hình ảnh tưởng tượng trong một khoảnh khắc và nhanh chóng nắm bắt được bản chất vấn đề, sau
đó tự động nhận được hình ảnh hiện lên trong não bộ. Chính thuật toán đơn giản nầy cũng là đặc tính của Kh.R Capablanca vĩ đại . Đại kiện
tướng Bora Costits kể lại có lần ông cùng một nhóm kỳ thủ ở câu lạc bộ
Mankhetten đã phân tích rất lâu một tình huống nào đó và đã đi đến kết luận
rằng nước Te5 là hay nhất. Đúng lúc đó Capablanca đi tới, và những người tham
gia phân tích đã hỏi ý kiến của ông . Sau 15 giây quan sát Capablanca nói: “
Nên chơi Me5” rồi bỏ đi chơi bài bride. Cả nhóm ngạc nhiên
lại ngồi xuống phân tích tiếp và sau chừng hai giờ đã đi đến kết luận là
Capablanca đã đúng.
Đại kiện tướng Khe-mut-Phlegen nhà tâm
lý học nổi tiếng cho rằng linh cảm là những gì con người có thể biện giải một
cách hợp lý, mà thực chất đó là cảm giác.
Linh cảm trong cờ vua (và không chỉ
riêng cờ vua) là một quá trình ý thức hoặc vô thức mà trong
đó con người nhận được kết quả nào đó mà không cần tư duy lâu, và anh ta cũng
không thể giải thích nước đi của tư tưởng của mình. Chính vì vậy mà Capablanca
và Petrosian, trong một vài thế cờ không cần phải suy nghĩ gì cả , họ cảm thấy
và biết được rằng cần làm như thế. Chỉ tính toán mà thiếu linh cảm thì không
thể cho kết quả tốt được, và sự khác biệt giữa máy tính với con người là ở chỗ
trong việc tính toán các phương án thì cuối cùng máy tính cho một sự đánh giá
là con số (vật chất), còn ở con người thì đó là cảm giác.
Còn đây là ý kiến của đại kiện tướng
Ghenna Sasonkô: “ Linh cảm là một mỹ từ chứa đựng các kinh nghiệm một cách vô
thức hoặc các kiến thức từ các ván cờ mà ta ( hoặc người khác ) đã chơi. Khi
tôi trình bày các ván cờ của mình với Sena Phurman vĩ đại, Ông hỏi: “ Anh đã
nhìn lén ý tưởng nầy của ai?” Tôi trả lời: “ Không phải vậy
tôi tự nghĩ ra “ Sena nói: “ Không, trước đây cậu đã từng thấy điều gì đó tương
tự như thế” Đúng, linh cảm đó là kiến thức được chế biến lại ở mức
độ tiềm thức. Ở những kỳ thủ vĩ đại- những nhà linh cảm thì việc cải biên nầy
diễn ra rất nhanh. Nhưng tôi không hình dung nổi, làm cách nào để người bắt đầu
học chơi cờ có được linh cảm. Tôi rất ít đọc các phương án, nhưng
tôi cảm giác rất rõ thời khắc, khi cần ngưng chơi “ bằng tay” và điểm lại một
số nước đi quan trọng.
Theo tôi, để phát triển linh cảm thì
chỉ đơn giản là phải tự phân tích thật nhiều các ván cờ khác nhau (đặc biệt là
các ván cờ kinh điển. Chỉ ở những người chơi giỏi thì linh cảm được thể hiện
nhanh chóng hơn nhiều)
Ý kiến của Vlađimia Kramnik thật thú
vị: “Linh cảm – đó là cảm nhận được thế cờ trong khoảnh khắc, và điếu nầy khó mà giải thích một cách lô- gích. Linh cảm trong
chuyện gì đó còn phụ thuộc vào sự hiểu biết: khi tích luỹ
kiến thức, bạn cải thiện được linh cảm, nhưng trong nhiều trường hợp linh cảm
có được một cách tự nhiên. Đối với tôi, tài năng trong cờ vua được thể hiện
trước hết là linh cảm. Để lựa chọn một nước đi cần phải tính toán có lợi cho
các nước tiếp theo. Nói tóm lại, dù muốn hay không muốn, bạn hãy tin tưởng vào
một thế cờ nầy - đừng tin vào thế cờ khác. Nếu có sự tính toán kỹ lưỡng thì
linh cảm ít có vai trò hơn, còn trong môn cờ nhanh thì linh
cảm là quan trọng hơn cả. Tôi là một kỳ thủ có linh cảm tốt, cách chơi của tôi
được xây dựng trên linh cảm – có một số phương án tôi bỏ hẳn hoặc không tính toán
đến cùng, bởi vì tôi cảm giác rằng nó không đúng. Những kỳ thủ có linh cảm cao
là Capablanca và Anand, còn Kasparov là người đứng đầu về cách chơi tính toán
và linh cảm của ông ít được áp dụng để quyết định giải pháp”
Kỳ thủ - nhà tâm lý nổi tiếng người Nga ( từng làm
việc ở trung tâm đào tạo các nhà du hành vũ trụ lớn của Liên Xô cũ ) tiến sĩ
Malkin đã tiến hành những nghiên cứu riêng về linh cảm trong cờ vua . Ông đã
rút ra những kết luận sau: “Kinh nghiệm cho thấy trong những thế cờ không xác
định rõ ràng thì các đại kiện tướng chỉ xem xét kỹ ba hoặc tối đa là bốn nước
đi. Các khả năng còn lại họ loại bỏ bởi vì chúng nằm trong vùng cấm của linh
cảm! Trình độ của kỳ thủ càng cao thì anh ta càng ít tính toán các phương án!”
( Lasker vĩ đại cũng đã viết về điều nầy ). “ Tài nghệ cờ càng cao thì càng
nhiều giới hạn” Đúng vậy, đây chính là đặc điểm để phân biệt kỳ thủ giỏi : Khi
có nhiều khả năng, anh ta bỏ qua sự tính toán cụ thể và tìm ra nước đi nhờ vào
linh cảm, nhưng tuy vậy sau đó vẫn kiểm tra lại bằng sự tính toán cụ thể của
mình với mục đích phòng ngừa.
Còn đại kiện tướng Ba Lan Blodzimer
Smith phát biểu: “ Linh cảm là sự hiểu biết vô thức! Diễn giải điều nầy có thể
là rất lâu, nhưng thực chất của nó là kiến thức của những người nầy được xử lý
nhanh gấp nhiều lần so với những người khác”
Botvinnik - kỳ thủ nhiều lần đứng hàng
đầu đã nói rằng, Capablanca là kỳ thủ vĩ đại nhất mọi thời đại và mọi dân tộc
chính vì ông chơi bằng linh cảm.
Đại kiện tướng Boris Gelfand : “ Linh
cảm – đó là cái được biểu hiện trong các tình huống và các thế cờ không có kế hoạch rõ ràng và không có cách giải quyết nhất định, và linh
cảm biểu hiện trước hết ở sự đánh giá đầu tiên và ở việc lựa chọn nước đi. Ví
dụ như ở Kasparov, những sự đánh giá đầu tiên không phù hợp với các nước đã lựa
chọn nên ông đành phải tính toán rất lâu
mới có được quyết định chính xác. Có thể phát triển linh cảm qua quá trình chơi
cờ như Kamsky ban đầu không có được cảm giác về nước đi đầu tiên đúng, còn đến
gần cuối sự nghiệp cờ ngắn ngủi của mình ông đã phát triển tốt cảm giác của
mình”.
Viện sĩ V. Smilga: “ Nếu thực sự tồn
tại những qui tắc rõ ràng về tiến trình của ván cờ thì môn cờ đã mất đi sức hấp
dẫn của nó. Những đặc điểm nổi bật của môn cờ - đó là tính ước lệ của các tiêu
chí, đó là việc không thể viết ra những công thức để đánh giá vị trí ( nhà toán
học vĩ đại Lepnhic nói rằng, cờ vua không thể dập khuôn!), đặc biệt là khi nói
về những thế cờ động. Chính vì không có những tiêu chí rõ ràng về tiến trình
của ván cờ mà sự sáng tạo của các kiện tướng không ngừng liên hệ với linh cảm.
Cả đối với kỳ thủ cũng như đối với nhà bác học, cơ sở của thành công là kỹ năng
tư duy bằng linh cảm. Nhưng để khám phá ra cơ chế của loại
hình tư duy nầy, phải dựa trên những bộ phận cấu thành của nó – mà đó lại là
một trong những bài toán lớn chưa có lời giải”
Cựu vô địch cờ vua thế giới Vaxily Smyslov:
“ Trong cách chơi của mình, tôi luôn dựa vào kinh nghiệm, kiến thức và việc
tính toán các phương án, nhưng trên hết là dựa vào linh cảm, rằng những ván cờ
nào càng cho phép sự đánh giá đúng đắn và sâu sắc bao nhiêu thì càng cháy sáng
ngọn lửa khao khát chiến đấu bấy nhiêu”
CÁC GIẢI PHÁP LINH CẢM
Khi nói đến linh cảm trong cờ vua, người ta nghĩ đến
Tal vào những năm 60 với những hi sinh lúc đúng lúc sai của ông và cũng thoáng
nghĩ tới Kh.R.Capablanca - người đã áp dụng các giải pháp ít tính đến các
phương án mà thường chỉ dựa vào những tiền đề về thế cờ dễ hiểu đối với ông.
Chúng ta cùng nhớ lại, viện sĩ Ivan
Pavlov đã định nghĩa linh cảm như là ảo ảnh ở điểm cuối của con đường, mà chính
con đường đó đang chìm trong bóng tối và được người ta mô tả dựa trên kinh
nghiệm của mình.
Trong cờ vua dường như có các giải
pháp linh cảm thuộc 3 nhóm:
-
Thế phối hợp;
-
Vị trí;
-
Thuộc về tâm lý
(đoán trước được những ý định của đối phương và áp dụng các giải pháp đã trù
tính trước để chống lại những ý định đó; trong chừng mực nào đó có thể xác định
là cảm giác về sự nguy hiểm).
Đôi khi đây cũng còn là cảm giác của đối thủ.
Khi một trong số các tác giả cuốn sách nầy còn là huấn
luyện viên của Anatoly Karpov trong trận đấu với Garri Kasparov thì ông đã
nhiều lần nghe Karpov nói rằng: “ Tôi cảm thấy anh ta ở đây và biết rằng anh ấy
sẽ đi đến chỗ hi sinh chất” Hoặc nghe được trong lúc chuẩn bị: “Hôm nay anh ta
sẽ “ lặn hụp” trong sơ đồ nầy”
Trong lịch sử cờ vua có những đại kiện tướng thường
dùng các giải pháp chỉ đơn thuần dựa vào linh cảm. Còn những người có thể “bảo
vệ an toàn” các giải pháp nầy và còn tính toàn tốt các phương án thì thực sự
trở thành vĩ đại. Trong danh sách nầy gồm có: Tal, Capablanca, Smyslov,
Petrosian, Steinitz, Kramnik và Anand.
Trong sự sáng tạo của họ, điều quyết định trước tiên
là “ cảm giác” được nước đi tối ưu trong từng vị trí cụ thể.Vì vậy đối với họ,
việc nhanh chóng tìm ra nước đi tiếp theo hay nhất và quyết định áp dụng vào
ván đấu chỉ tốn khá ít thời gian. Tuy nhiên, đôi khi lượt đi như thế dẫn đến sơ
suất của nước đi kép, nhưng ở những kỳ thủ tài giỏi đã được nhắc đến trong danh
sách trên thì tỉ lệ sai sót là rất thấp.
Bài dịch tại Trung tâm huấn luyện quốc gia II
