Một Phong Cách Chơi Cờ Mới

 

Một Phong Cách Chơi Cờ Mới

Ngoài việc tận dụng các công cụ phân tích và chuẩn bị từ chúng, các kỳ thủ hàng đầu còn bị ảnh hưởng bởi phong cách chơi của các chương trình cờ vua sử dụng mạng nơ-ron. Như đã đề cập trước đó, phong cách của AlphaZero rất hấp dẫn, và các hậu duệ mã nguồn mở của nó như Lc0 hay Stockfish mới cũng mang những đặc điểm tương tự. Chúng đã dạy con người những bài học chưa từng được biết đến trong suốt 1.500 năm lịch sử cờ vua, và các đại kiện tướng hiện đại đã áp dụng những bài học đó vào thi đấu. Một minh chứng rõ ràng là chính Magnus Carlsen.

Vào tháng 1 năm 2019, ngôi sao người Na Uy—vẫn đang là nhà vô địch cờ vua thế giới lúc bấy giờ—đã đọc cuốn sách Game Changer. Rất ít kỳ thủ đọc nhiều sách cờ như Carlsen, và cũng rất ít cuốn sách ảnh hưởng trực tiếp đến phong cách chơi của anh như cuốn này. Hai tác giả Matthew Sadler và Natasha Regan đã nghiên cứu hơn 2.000 ván đấu chưa từng được công bố của AlphaZero, từ đó hé lộ quy trình tư duy mang tính cách mạng của nó. Họ khám phá ra nhiều điều mới mẻ trong khai cuộc, khả năng di chuyển quân, thế chủ động, kỹ thuật tấn công và các đòn hy sinh dài hạn. Tựa đề của cuốn sách không hề cường điệu mà còn mang tính tiên tri: AlphaZero đã thay đổi cách chơi cờ ở đẳng cấp cao nhất.

Carlsen từng thừa nhận anh đã trở thành một kỳ thủ khác nhờ cảm hứng từ những ván đấu xuất sắc của AlphaZero. Trợ lý của anh, Peter Heine Nielsen, đã viết một bài báo trên tạp chí New in Chess, chỉ ra rằng Carlsen đã áp dụng nhiều ý tưởng từ AlphaZero như đẩy chốt biên lên cao, hy sinh chốt và linh hoạt hơn trong khái niệm an toàn của vua—một câu chuyện thực sự truyền cảm hứng cho bất kỳ người hâm mộ cờ vua nào.

Như thường lệ, thế hệ trẻ luôn thích nghi nhanh hơn với công nghệ mới. Trong cờ vua, các kỳ thủ trẻ sử dụng máy tính tốt hơn các thế hệ trước. Điều này càng rõ ràng hơn khi tôi phỏng vấn đại kiện tướng Bosnia-Hà Lan Ivan Sokolov vào mùa hè năm 2022, ngay sau khi ông dẫn dắt đội tuyển trẻ Uzbekistan giành chiến thắng tại Olympiad Cờ vua ở Chennai, Ấn Độ.

Sinh năm 1968, Sokolov là một kỳ thủ và huấn luyện viên theo trường phái cổ điển. Ông tích lũy kiến thức từ việc đọc sách, nghiên cứu các ván đấu của các đại kiện tướng hàng đầu, và tất nhiên, từ kinh nghiệm thi đấu đỉnh cao của bản thân vào những năm 1990 và đầu những năm 2000. Tuy nhiên, khi làm việc với thần đồng Alireza Firouzja (sinh năm 2003) và một số kỳ thủ trẻ khác, ông đã có cái nhìn mới về vai trò của máy tính trong cờ vua:

"Những gì tôi nhận thấy không chỉ ở Alireza mà còn ở nhiều kỳ thủ trẻ khác là họ thường đưa ra những ý tưởng rất phi truyền thống trong những loại vị trí quen thuộc—phi truyền thống theo kiến thức cũ. Tôi thường nói: ‘Nếu điều này hiệu quả, tôi phải trích lời bạn tôi Jan Timman: Nếu nó hiệu quả, tôi cần học lại cờ vua!’ Nhưng rồi tôi nhận được phản hồi: ‘Vâng, nhưng máy tính thích thế này.’ Sau đó chúng tôi phân tích, và đôi khi kết quả là máy tính chỉ đúng khi đối thủ cũng là máy tính. Còn với con người, đánh giá có thể rất khác."

Cờ vua đỉnh cao cũng trở nên cụ thể hơn. Ngày trước, các đại kiện tướng thường bỏ qua một nước đi vì nó “trông xấu” hoặc “không thể đúng trong loại cấu trúc này.” Còn các kỳ thủ trẻ ngày nay đơn giản nghĩ: “Nếu nó hiệu quả, thì cứ chơi.” Sokolov nói:

"Bạn có thể tiếp cận một ván cờ theo hai cách. Thứ nhất, bạn đánh giá vị trí dựa trên kiến thức chung: cấu trúc chốt, không gian, cặp tượng, độ an toàn của vua, khả năng phá vỡ thế cờ, các phương án đổi quân—tôi sẽ có tàn cuộc tốt hơn hay xấu hơn? Sau khi xem xét tất cả những yếu tố này, bạn mới tính toán để tìm nước đi tốt nhất và củng cố nhận định của mình. Nhưng bạn cũng có thể làm ngược lại: bắt đầu bằng tính toán, rồi dựa trên các biến thế tính toán được để đánh giá vị trí. Tôi thuộc trường phái đầu tiên và vẫn tin cách này hợp lý hơn, giúp bạn dễ dàng kiểm soát ván cờ trong thực chiến. Nhưng yếu tố trực tiếp giờ đây quan trọng hơn bao giờ hết, và về điều này, chúng ta phải cảm ơn máy tính."

Tôi hiểu rằng trong phương pháp cổ điển, kỳ thủ đánh giá vị trí dựa trên trực giác và nhận diện mô hình, sau đó mới dùng tính toán để kiểm chứng nhận định. Trong phương pháp hiện đại, tính toán được đặt lên hàng đầu và quyết định cách đánh giá, giúp kỳ thủ có một cách tiếp cận linh hoạt hơn, không bị ràng buộc bởi những định kiến về cách chơi truyền thống.

Matthew Sadler cũng tin rằng các động cơ cờ vua hiện đại là những người thầy xuất sắc, giúp thế hệ kỳ thủ trẻ mạnh hơn bao giờ hết. Trong cuộc trò chuyện với tôi, ông mạnh dạn tuyên bố rằng con người có thể vượt qua Elo 3000—cao hơn hơn 100 điểm so với đỉnh Elo của Carlsen. Lý do của Sadler?

"Tất cả các thế hệ trước đều học từ những cuốn sách do con người viết, và tôi nhận ra rằng phần lớn những cuốn sách đó không tốt. Hãy nhìn tôi, một đại kiện tướng 50 tuổi. Tôi lớn lên với những tài liệu khá xấu. Có rất nhiều sách sai lầm, họ nói ‘Đây là chủ đề chính của vị trí này,’ nhưng thực ra không phải vậy. Các động cơ hiện đại đang cho thấy rằng rất nhiều khái niệm trước đây đã bị nhấn mạnh sai hướng. Điều bạn nghĩ là trọng tâm lại không phải. Có một logic sâu sắc hơn, quan trọng hơn. Nếu bạn huấn luyện các kỳ thủ trẻ bằng tài liệu thực sự tốt ngay từ đầu và giúp họ xây dựng khả năng đánh giá chuẩn xác, chắc chắn bạn có thể nâng trình độ của con người lên thêm 100 Elo nữa."

Nếu như Demis Hassabis hy vọng trí tuệ nhân tạo sẽ giúp con người hiểu rõ hơn về chính mình và vũ trụ, thì Sadler nhìn thấy AI giúp con người đạt đến sự hiểu biết sâu sắc hơn về trò chơi mà họ yêu thích. Một lần nữa, cờ vua lại đứng trước ngưỡng cửa của một giai đoạn phát triển mới trong thời đại AI.

Trích dịch trong quyển "Cuộc cách mạng cờ vua từ thế giới cổ đại đến kỷ nguyên số"