Lược Sử Gian Lận Trong Cờ Vua

 

Lược Sử Gian Lận Trong Cờ Vua

Vào mùa xuân năm 1770, tác giả và nhà phát minh người Áo 36 tuổi Wolfgang von Kempelen có một buổi trình diễn đặc biệt tại triều đình của Nữ hoàng Maria Theresa ở Vienna. Nữ hoàng Habsburg cùng đoàn tùy tùng đã háo hức chờ đợi một màn trình diễn được hứa hẹn từ sáu tháng trước, và họ đã không phải thất vọng. Những gì Von Kempelen trình bày ngày hôm đó đã để lại dấu ấn không thể phai mờ và khiến khán giả kinh ngạc suốt nhiều thập kỷ sau. Tom Standage đã mô tả khung cảnh này trong cuốn sách The Turk (2002):

"Khi Maria Theresa ra hiệu bắt đầu, Kempelen mang cỗ máy tự động của mình từ một căn phòng bên cạnh và đẩy nó lên phía trước để khán giả có thể quan sát rõ hơn. Đó là một chiếc tủ gỗ, phía sau có một hình người kích thước thật được chạm khắc từ gỗ, mặc áo choàng viền lông chồn, quần rộng và đội khăn xếp—bộ trang phục truyền thống của một pháp sư phương Đông."

Chiếc tủ dài khoảng 1,2 mét, sâu 76 cm và cao 91 cm, với một bàn cờ lớn được gắn cố định trên mặt. Von Kempelen tuyên bố rằng ông đã tạo ra cỗ máy tự động đầu tiên có thể… chơi cờ.

Trước khi bắt đầu ván đấu đầu tiên, Von Kempelen mở một số cánh cửa phía trước và hai bên của chiếc tủ, để lộ ra hàng loạt bánh xe, đòn bẩy và các bộ phận cơ khí giống như máy đồng hồ. Ông cũng đảm bảo rằng khán giả có thể nhìn xuyên qua tủ. Sau màn kiểm tra này, ông đặt bộ quân cờ lên bàn và tìm một tình nguyện viên—một quý tộc trong triều đình có tên Ludwig von Cobenzl—người sẽ trở thành đối thủ đầu tiên của Turk Cơ Giới.

Để tăng phần kịch tính, Von Kempelen lên dây cót của cỗ máy bằng một tiếng "lách cách" lớn. Ngay sau đó, hình nhân phía sau tủ đột nhiên cử động, nghiêng đầu và đi nước cờ đầu tiên bằng tay trái. Khi tấn công quân hậu đối phương, nó gật đầu hai lần; khi chiếu vua, nó gật ba lần. Nếu đối thủ đi nước cờ sai luật, Turk sẽ lắc đầu, đặt quân cờ trở lại vị trí cũ và tự đi một nước.

Không chỉ biết chơi cờ, cỗ máy này còn chơi rất giỏi. Cobenzl bị đánh bại dễ dàng, và các đối thủ khác trong ngày hôm đó cũng không khá hơn. Turk Cơ Giới thậm chí còn có thể thực hiện thử thách Knight’s Tour—một bài toán toán học yêu cầu một quân mã đi hết 64 ô trên bàn cờ mà không lặp lại ô nào.

Von Kempelen tiếp tục biểu diễn tại triều đình cho nhiều khách mời quốc tế danh tiếng và sau đó mang Turk Cơ Giới đi lưu diễn khắp châu Âu vào giữa những năm 1780. Một trong những đối thủ của nó ở Paris chính là chính khách người Mỹ Benjamin Franklin. Franklin là một người đam mê cờ vua, nhưng ông cũng không thể đánh bại cỗ máy. Cuối cùng, Turk đã thi đấu và thua trước Philidor, kỳ thủ mạnh nhất thế giới lúc bấy giờ. Trận thắng không hề dễ dàng với Philidor, người tin rằng đối thủ của mình là thật.

Sau khi Von Kempelen qua đời vào năm 1804, con trai ông đã bán Turk cho nhạc sĩ, nhà phát minh và người biểu diễn người Đức Johann Nepomuk Maelzel. Đây là khởi đầu cho một sự nghiệp thứ hai của cỗ máy, thậm chí còn nổi bật hơn trước. Đối thủ nổi tiếng nhất của Turk dưới thời Maelzel là Napoleon Bonaparte. Hoàng đế Pháp cũng không có nhiều cơ hội trước cỗ máy này.

Sau khi Maelzel qua đời năm 1838, Turk cuối cùng rơi vào tay John Kearsley Mitchell từ Philadelphia, người đã sửa chữa nó và là người cuối cùng sử dụng nó để trình diễn công khai. Sau đó, Turk được tặng cho Bảo tàng Trung Hoa ở Baltimore, nơi nó bị thiêu rụi trong một trận hỏa hoạn vào ngày 5 tháng 7 năm 1854.

Bí Mật Của Turk

Turk chơi cờ như thế nào? Trong suốt hơn 80 năm tồn tại, nhiều bài báo và tạp chí đã đưa ra cả những giả thuyết đơn giản lẫn phức tạp để giải thích hiện tượng này. Một trong số đó đến từ Edgar Allan Poe, nhà văn 27 tuổi, trong bài luận Maelzel’s Chess Player xuất bản vào tháng 4 năm 1836 trên Southern Literary Messenger tại Richmond. Poe đã chứng kiến Turk thi đấu vào tháng 12 năm trước tại Virginia. Ông không sai khi tuyên bố:

“Hoàn toàn chắc chắn rằng các hoạt động của cỗ máy tự động này được điều khiển bởi trí tuệ con người, không phải thứ gì khác… Câu hỏi duy nhất là con người đã được đưa vào hệ thống này như thế nào.”

Bí mật chính là luôn có một người điều khiển ẩn bên trong chiếc tủ, chịu trách nhiệm cho tất cả các nước cờ mạnh mẽ mà Turk thực hiện bằng cánh tay cơ khí. Hệ thống bánh răng và cơ khí bên trong chỉ là giả, được thiết kế để đánh lạc hướng khán giả, trong khi người điều khiển có thể dễ dàng ẩn mình nhờ một ghế trượt bên trong.

Qua nhiều năm, nhiều kỳ thủ mạnh đã đảm nhận vai trò này. Người mạnh nhất có lẽ là kỳ thủ và nhà lý thuyết cờ vua người Vienna Johann Baptist Allgaier, người đã vận hành Turk khi đấu với Napoleon.

Một hình ảnh từ cuốn sách xuất bản năm 1789 của nam tước người Đức Joseph Friedrich zu Racknitz được cho là đã tiết lộ bí mật đằng sau Mechanical Turk.

 Tất cả những bí mật này chỉ được tiết lộ vào năm 1857, khi con trai của chủ sở hữu cuối cùng của Turk, Silas Weir Mitchell, xuất bản một loạt bài viết có tiêu đề “Những ngày cuối của một kỳ thủ cờ lão luyện” trên tạp chí Chess Monthly ở New York. Hơn một thế kỷ sau, vào năm 1989, tính chính xác trong lời kể của Mitchell phần lớn đã được xác nhận khi John Gaughan, một chuyên gia chế tạo đạo cụ cho ảo thuật gia chuyên nghiệp và một nhà sưu tầm máy tự động, hoàn thành việc tái tạo hoàn chỉnh Turk ở Los Angeles. Vụ bí ẩn về cỗ máy tự động gian lận cờ vua cuối cùng cũng được làm sáng tỏ.

Trích dịch trong quyển "Cuộc cách mạng cờ vua từ thế giới cổ đại đến kỷ nguyên số"