Chuẩn bị hiện đại trong Cờ vua

 

Chuẩn bị hiện đại

Một dấu hiệu cho thấy các động cơ cờ vua đã trở nên mạnh mẽ như thế nào trong hai thập kỷ qua là việc nhận ra rằng vào năm 2024, một động cơ như Stockfish có thể đánh giá chính xác vị trí Kramnik–Leko chỉ trong chưa đầy một giây. Các động cơ hiện đại đơn giản là quá mạnh để cho phép những sai lầm như vậy xảy ra. Kết quả là chất lượng chuẩn bị của các đại kiện tướng ngày nay cực kỳ cao.

Tuy nhiên, việc chuẩn bị không còn thú vị như trước đây, ít nhất là theo hai "chuyên gia chuẩn bị" đẳng cấp thế giới: đại kiện tướng người Hà Lan Erwin l’Ami (người từng là thành viên trong đội hỗ trợ của Veselin Topalov trước và trong Giải vô địch cờ vua thế giới năm 2010, hiện đang làm việc cho Anish Giri) và Peter Heine Nielsen (người từng là trợ lý của cả Viswanathan Anand từ năm 2005 đến 2013 và Magnus Carlsen từ năm 2013 đến nay).

“Vào đầu những năm 2000, các chương trình cờ vua chỉ khá về mặt chiến thuật, nhưng về mặt chiến lược thì vẫn còn nhiều thiếu sót,” l’Ami giải thích. “Điều này có nghĩa là vai trò của con người quan trọng hơn, và việc phân tích cũng thú vị hơn. Ngày nay, nó kém hấp dẫn hơn vì đóng góp của con người không còn quá quan trọng nữa. Đặc biệt trong các khai cuộc chính như Ruy Lopez hoặc Catalan, bạn hầu như không thể tạo ra đột phá.” Trước đây, vẫn còn có thể tìm ra những ý tưởng mới trong các vị trí phức tạp và khiến đối thủ bất ngờ.

L’Ami từng thắng một ván cờ hoàn toàn nhờ vào sự chuẩn bị khi đấu với đại kiện tướng Ukraine Vadim Malakhatko vào năm 2003 (xem ván cờ có chú thích ở trang 393–394). Anh đã phát triển một ý tưởng mới, phân tích nó với một động cơ cờ vua và ghi nhớ tất cả trong đầu. Vì Malakhatko đi đúng như dự đoán, l’Ami đã có thể áp dụng ý tưởng của mình mà không cần phải suy nghĩ. Thời gian thi đấu là 90 phút cho toàn bộ ván cờ, cộng thêm 30 giây bổ sung mỗi nước đi theo kiểu Fischer. Khi bắt đầu, đồng hồ của l’Ami hiển thị 1:30; khi kết thúc, nó là 1:41. Anh đã thực hiện quá nhiều nước đi mà không cần suy nghĩ, đến mức có thêm 11 phút trên đồng hồ khi Malakhatko đầu hàng.

Nielsen nói với tôi: “Hồi đó, các chương trình cờ vua khá yếu, nên nếu bạn biết cách sử dụng chúng đúng cách, bạn sẽ có lợi thế rất lớn so với đối thủ. Bạn có thể áp đảo đối thủ bằng sự chuẩn bị và làm điều đó rất hiệu quả.” Chuẩn bị mạnh nghĩa là kiểm tra ván cờ của đối thủ, có nhiều kiến thức hơn họ, có nhiều ý tưởng hơn và tìm ra lỗ hổng trong khai cuộc của họ. “Khi tôi chơi ở Bundesliga [giải cờ vua Đức] ngày nay,” Nielsen tiếp tục, “tôi cảm thấy mình không còn lợi thế trước những người chơi yếu hơn nữa vì việc chuẩn bị đã trở nên quá dễ dàng. Hai mươi năm trước, tôi cảm thấy mình có lợi thế khổng lồ chỉ vì công nghệ còn yếu. Bạn vẫn có thể sử dụng nó, nhưng phải dùng một cách rất thông minh và chủ động, trong khi ngày nay nó gần như là tự động. Công cụ đã trở nên quá mạnh, biến nó thành một yếu tố cân bằng lớn.”

Theo Nielsen, trước đây việc chuẩn bị cờ vua giống như khoa học hơn, nơi con người có thể đưa ra giả thuyết và kiểm chứng với máy tính. Đó là sự hợp tác giữa con người và máy móc, giống như ý tưởng “Cờ vua nâng cao” của Kasparov. Ngày nay, việc chuẩn bị mang tính thực tiễn nhiều hơn; đó là tìm những nước đi gây khó chịu nhất cho đối thủ. “Yếu tố thực tiễn luôn là tìm cách giành chiến thắng trong ván cờ. Bây giờ tôi hoàn toàn nhìn nhận nó từ góc độ thể thao,” Nielsen nói.

Mức độ chuẩn bị khai cuộc cao hơn ngày nay đã dẫn đến một trình độ chơi cao hơn và có thể là một phong cách chơi thú vị hơn, theo đại kiện tướng và bình luận viên cờ vua Maurice Ashley:

“Các kỳ thủ đã hưởng lợi rất nhiều từ những gì trí tuệ nhân tạo đã làm, như việc cải thiện khả năng phòng thủ và biết khi nào có thể hy sinh tốt để giành thế chủ động. Trước đây, người ta thực hiện điều đó một cách khá tùy tiện. Nhưng bây giờ bạn phải có sự đánh giá cực kỳ tinh tế. Giờ đây, họ thậm chí còn bước vào những thế cờ mà trước đây không ai dám chơi, những vị trí gần như không thể cho con người. Chúng rất hỗn loạn. Nhưng con người có thể nghiên cứu cẩn thận và bước vào những khai cuộc phức tạp. Vì vậy, tôi nghĩ rằng trình độ cờ vua đã tăng lên đáng kể nhờ vào điều này, và chúng ta đang chứng kiến nhiều thế cờ thú vị hơn trước đây.”

Tuy nhiên, có một điều cần lưu ý. Ai cũng có quyền truy cập vào những chương trình cờ vua siêu mạnh, vì vậy nếu bạn tìm ra một ý tưởng chiến thuật đặc biệt, chắc chắn đối thủ của bạn cũng đã tìm thấy nó. Bạn phải tìm những cách khác để gây khó khăn cho đối thủ. Hai phương pháp phổ biến là gây bất ngờ hoặc kiểm tra trí nhớ của họ. Hầu hết các kỳ thủ hàng đầu chơi nhiều khai cuộc khác nhau, nên luôn có cơ hội để chọn một phương án mà đối thủ không lường trước.

Ngày nay, các kỳ thủ có thể chơi nhiều khai cuộc và biến thể hơn so với trước đây vì máy tính đã chứng minh rằng chúng có thể chơi được, như Anish Giri giải thích:
"Động cơ cờ vua càng mạnh, nó càng cho thấy rằng những biến thể từng bị coi là tệ không còn tệ nữa vì động cơ có thể phòng thủ chúng. Ngay cả một khai cuộc từng bị xem là đáng ngờ cũng có thể chơi được nếu bạn phòng thủ chính xác và động cơ chỉ cho bạn cách làm điều đó. Gambit Vua là một ví dụ cực đoan, nhưng nó không thua. Không có gì thực sự là thua cả."

Khi sử dụng nhiều hệ thống khai cuộc khác nhau, các kỳ thủ thường chọn những biến thể dài và phức tạp với hy vọng rằng đối thủ sẽ không nhớ hết các chi tiết. Ở cả cấp độ cao và nghiệp dư, cờ vua ngày nay phần nào trở thành một trò chơi trí nhớ trong giai đoạn khai cuộc. Có rất nhiều ví dụ về điều này trong các ván đấu đỉnh cao.

Trong một ván đấu giữa Giri và đại kiện tướng người Mỹ Fabiano Caruana tại giải Superbet Chess Classic vào tháng 5 năm 2023 ở Bucharest, Romania, hai bên đã đồng ý hòa sau 26 nước đi. Khai cuộc được sử dụng là Ván Cờ Ý (Italian Game), nhưng cuộc chơi trở nên rất phức tạp từ sớm, với việc Giri phải tính toán một đòn hiến hậu dẫn đến hòa bằng lặp lại nước đi. Kỳ thủ người Hà Lan đã dành khoảng một giờ mười phút để tính toán (hoặc chính xác hơn là cố nhớ lại) các nước đi, trong khi Caruana, giống như l’Ami trong ví dụ trước đó, kết thúc ván đấu với nhiều thời gian hơn so với khi bắt đầu. Anh ấy đã làm bài tập của mình, và Giri đã vượt qua bài kiểm tra trí nhớ (xem ván đấu được chú thích ở trang 400).

Một lý do khác khiến các kỳ thủ ngày nay phải ghi nhớ nhiều hơn so với trước đây là do sự phát triển của internet, điều mà chúng ta sẽ đề cập nhiều hơn trong phần ba của cuốn sách. Do sự gia tăng đáng kể của các giải đấu trực tuyến, các kỳ thủ hiện chơi hàng trăm ván đấu mỗi năm ở những thể thức nhanh hơn so với trước đây. "Tôi chơi khoảng 700 ván mỗi năm bây giờ," Giri nói. "Trong nhiều ván đó, tôi sử dụng những khai cuộc mà mình đã nghiên cứu, và các đồng nghiệp của tôi cũng làm vậy. Vì vậy, cơ sở dữ liệu bây giờ tràn ngập các ván đấu và đủ loại khai cuộc khác nhau, đến mức bạn thậm chí không thể tiếp thu hết tất cả chúng."

Tại câu lạc bộ cờ của tôi, nhiều kỳ thủ trẻ nghiên cứu khai cuộc một cách đầy nhiệt huyết. Tuy nhiên, các kỳ thủ nghiệp dư thường phóng đại tầm quan trọng của trí nhớ, theo Giri:
"Bạn cần hiểu rằng trí nhớ chỉ quan trọng khi hai kỳ thủ có trình độ tương đương. Nếu bạn là một kỳ thủ nghiệp dư và nhớ hết mọi thứ, nhưng bạn lại chơi cờ kém, thì bạn có thể không đủ giỏi để giữ vững được thế cờ đó và sẽ thua trong bất kỳ tàn cuộc nào mà bạn nhớ ra. Nhưng nếu cả hai đều là kỳ thủ hàng đầu, họ giỏi đến mức khi đạt đến vị trí cuối cùng của phân tích, họ có thể chơi nó một cách xuất sắc. Vì vậy, ở cấp độ cao, khai cuộc gần như là một trò chơi trí nhớ, nhưng điều đó không áp dụng cho mọi cấp độ; bạn không thể thay thế trình độ cao chỉ bằng trí nhớ."

Năm 2010, khi l’Ami và Nielsen là thành viên của hai đội đối lập trong trận chung kết vô địch thế giới giữa Anand và Topalov, yếu tố trí nhớ đã đóng vai trò quan trọng ngay từ đầu. Một thế cờ trung cuộc khó xuất hiện trên bàn cờ – một thế trận mà cả hai đội đã nghiên cứu trước trận đấu, trong đó Topalov hy sinh một tốt để đổi lấy đòn tấn công vào vua của Anand. Kỳ thủ Ấn Độ, người đang bảo vệ danh hiệu, biết rằng vào một thời điểm nào đó, anh ta cần đưa vua của mình về phía trung tâm bàn cờ, nhưng lại không nhớ chính xác khi nào. Anh đã đi nước này sớm hơn một lượt và thua ván đấu thay vì giành được kết quả hòa. Anand đã thất bại trong bài kiểm tra trí nhớ này, nhưng cuối cùng vẫn giành chiến thắng trong trận đấu (xem ván đấu được chú thích ở trang 396–97).

Do lượng thông tin khổng lồ về khai cuộc hiện nay, một xu hướng mới xuất hiện là các kỳ thủ hàng đầu có xu hướng tránh các biến thể đòi hỏi trí nhớ sâu. "Dường như không có ai trong giới cờ vua đỉnh cao hiện nay sở hữu trí nhớ siêu phàm," Giri nhận xét. "Ngay cả những người được cho là có trí nhớ tốt nhất, như Magnus Carlsen, cũng mắc nhiều lỗi nhớ sai. Tôi có thể chỉ ra vô số ví dụ về điều đó. Vì vậy, họ đã bắt đầu thay đổi chiến lược, và bây giờ các kỳ thủ không còn chỉ chơi những biến thể mang tính bắt buộc cao nữa. Chiến lược đã thay đổi."

Trích dịch trong quyển "Cuộc cách mạng cờ vua từ thế giới cổ đại đến kỷ nguyên số"