NƯỚC ĐI ĐẦU TIÊN CỦA BẠN (Tiếp theo)

3. KHI NÀO DẠY CỜ

Khi nào bạn nên bắt đầu cho con chơi cờ vua? Đó là một trong những câu hỏi lớn nhất trong cuốn sách này và không có ai trả lời.

Nó phụ thuộc vào những gì bạn muốn thoát khỏi trò chơi: Cho dù ưu tiên chính của bạn chỉ là dạy cho chúng một trò chơi mà chúng có thể chơi trong một vài năm ở trường, sử dụng cờ vua để làm cho con bạn thông minh hơn, để phát triển các đặc điểm tính cách có lợi, hoặc để cung cấp cho chúng một lợi ích dài hạn. Nó phụ thuộc vào sự phát triển trí tuệ và sự trưởng thành của con bạn. Nó phụ thuộc rất nhiều vào mức độ bạn có thể giúp đỡ chúng. Nó cũng phụ thuộc vào toàn bộ triết lý thời thơ ấu của bạn: bạn muốn theo dõi nhanh con cái hay để chúng phát triển tự nhiên.

Cờ vua và phát triển nhận thức

Trước khi bạn đưa ra quyết định, sẽ giúp hiểu những gì bạn có thể và không thể mong đợi con bạn làm. Nhà tâm lý học phát triển người Thụy Sĩ Jean Piaget (1896-1980) là một trong những nhà nghiên cứu đầu tiên trong lĩnh vực này. Mặc dù lý thuyết của ông đã bị thách thức và trong nhiều trường hợp bị bác bỏ nhưng ngày nay chúng vẫn có liên quan trong việc xem xét cách chúng ta nên dạy trẻ nhỏ cờ vua.

Piaget cho rằng trẻ em trải qua bốn giai đoạn phát triển. Giai đoạn trung tâm thần kinh cảm giác, từ sơ sinh đến 2 tuổi, không cần quan tâm đến chúng tôi ở đây. Trong giai đoạn trước hoạt động (độ tuổi từ 2 đến 7), theo Piaget, trẻ em không thể sử dụng tư duy logic. Tiếp đến là giai đoạn hoạt động cụ thể (từ 7 đến 11 tuổi), trong đó trẻ em cụ thể trong suy nghĩ và chỉ có thể suy nghĩ logic với các công cụ hỗ trợ thực tế. Cuối cùng, có giai đoạn hoạt động chính thức (từ 11 tuổi trở lên), trong đó trẻ em phát triển tư duy trừu tượng và học cách suy nghĩ logic trong tâm trí.

Mặc dù tôi đã gặp nhiều trường hợp ngoại lệ, nhưng từ những quan sát chung của tôi về trẻ em chơi cờ, đây là cách nó hoạt động:

Trong giai đoạn trung tâm thần kinh cảm giác (ở trường trẻ sơ sinh hoặc đến năm 2), trẻ em sẽ có thể đặt tên cho các quân, thiết lập chúng chính xác và học một số nước đi nhưng chúng sẽ phải vật lộn với logic cơ bản của trò chơi và xử lý các khái niệm trừu tượng chẳng hạn như chiếu hết.

Trong giai đoạn hoạt động cụ thể (ở các trường học cơ sở từ Lớp 3 đến Lớp 6), trẻ em sẽ có thể chơi một ván cờ hoàn chỉnh theo các quy tắc và tuân theo logic thô sơ trong việc lựa chọn nước đi. (‘Tôi đã đi hậu của mình vì bạn đã tấn công nó. Tôi đã đi đến đó để tấn công xe của bạn.’) nhưng chúng đã không thể trả lời các câu hỏi như ‘Tại sao bạn chơi nước đi đó chứ không phải nước đi này mạch lạc. Chúng có thể chơi tốt ở những vị trí đơn giản nhưng trong những tình huống có một vài điều xảy ra cùng một lúc, chúng sẽ bị lẫn lộn và chơi xấu.

Tuy nhiên, trong một số trường hợp nhất định, trẻ em có thể vượt quá mong đợi của Piaget, đôi khi rất dài. Hãy cùng xem một trong những câu chuyện được biết đến và được ghi lại nhiều nhất về các thần đồng cờ vua.

Polgar và Ericsson

Thiên tài được tạo ra, không được sinh ra, theo Laszlo Polgar (1946-), một nhà tâm lý học người Hungary, người đã tin rằng trẻ em có thể đạt được nhiều hơn trong các lĩnh vực nhất định hơn hầu hết mọi người tin. Ông và vợ, Klara, quyết định thực hiện một thí nghiệm giáo dục về con cái để chứng minh lý thuyết của mình và chọn trò chơi cờ vua làm cơ sở. Họ học tại nhà ba cô con gái Zsuzsa (Susan), Zsofia và Judit, tất cả đều trở thành những kỳ thủ đặc biệt mạnh mẽ. Susan bây giờ rất năng động với tư cách là một giáo viên cờ vua và người quảng bá cờ vua ở Hoa Kỳ, trong khi Judit là người chơi cờ vua nữ mạnh nhất thế giới trong nhiều năm. Zsofia, có lẽ là người tài năng nhất trong ba người, ít có động lực chơi và từ bỏ thi đấu cờ vua ngay sau khi cô kết hôn.

Có lẽ tôi nên nói thêm ở đây rằng tôi đã gặp một số lượng rất nhỏ những đứa trẻ dường như hiểu cờ vua ở độ tuổi rất nhỏ mà không được dạy. Theo cùng một cách, có một số trẻ em (tôi là một, như nó xảy ra), học đọc rất trẻ mà không được dạy. Có lẽ con bạn sẽ tìm được cờ vua như thế, nhưng đừng cho rằng chúng sẽ làm thế.

Trong những năm gần đây, lý thuyết của Giáo sư Tâm lý học Thụy Điển Anders Ericsson cho rằng hầu hết mọi người có thể đạt được chuyên môn trong lĩnh vực họ chọn với 10.000 giờ thực hành sâu trong hơn 10 năm đã thu được học thức rộng. Trong cờ vua, điều này được coi là đạt đến cấp Đại kiện tướng. Mặc dù tôi không tin rằng mọi người đều có tiềm năng đó, nhưng rõ ràng thực hành sâu (thực hành được thiết kế đặc biệt để nhắm mục tiêu cải thiện các lĩnh vực) là điều làm nên một kỳ thủ giỏi, giống như điều cần thiết nếu bạn muốn trở thành người chơi tennis giỏi hoặc một nghệ sĩ piano giỏi. Nếu bạn nhìn vào các phương pháp được Laszlo Polgar sử dụng trong giảng dạy cờ vua cho các cô con gái của mình, bạn sẽ thấy thực hành sâu sắc là những gì anh ấy đang làm.

Mặc dù tôi mong đợi rất ít, nếu có, những độc giả của cuốn sách này sẽ đi theo con đường đó, rõ ràng việc thực hành nghiêm túc là cần thiết để con bạn có được thành công trong trò chơi. Chính xác những gì đòi hỏi sẽ được thảo luận trong một chương sau.

Vậy khi nào bạn nên bắt đầu?

Như chúng ta đã thấy, cờ vua phong trào, theo thuật ngữ của Piaget, là một hoạt động cụ thể, phù hợp với trẻ em từ 7 tuổi trở lên. Cờ vua thi đấu giải ở cấp độ người lớn là một hoạt động chính thức, phù hợp cho trẻ em từ 11 tuổi trở lên. Tuy nhiên, với việc luyện tập sâu thường xuyên, hoặc có thể là một thiên tài, trẻ em có thể đạt được các cấp độ này sớm hơn, đôi khi sớm hơn nhiều so với những gì bạn có thể tin được.

Về nguyên tắc, có một số lý do tại sao bạn có thể muốn bắt đầu cho con bạn chơi cờ vua từ khi còn nhỏ:

Trẻ nhỏ có nhiều khả năng bị cuốn hút vào cờ vua: bàn cờ vua hấp dẫn trẻ nhỏ hơn so với trẻ lớn hơn và bản thân các quân cờ với hình dạng khác nhau của chúng đặc biệt hấp dẫn đối với trẻ nhỏ.

Trẻ nhỏ thích thú và hưởng lợi từ việc chơi tất cả các ván cờ với bạn bè và các câu lạc bộ cờ vua ở trường cung cấp cho chúng cơ hội chơi cờ theo cách này.

Trẻ lớn hơn có thể không muốn học vì chúng liên kết các bàn cờ với trẻ nhỏ.

Trẻ em bắt đầu lúc trẻ có thể đạt được nhiều lợi ích học tập hơn từ cờ vua so với trẻ em bắt đầu khi chúng lớn hơn.

Trẻ em bắt đầu lúc trẻ có nhiều khả năng trở thành kỳ thủ rất mạnh so với trẻ em bắt đầu muộn hơn.

Nhưng cũng có một số bất lợi tiềm năng:

Trẻ em bắt đầu càng lâu thì càng phải học ván cờ: chúng có thể cảm thấy thất vọng vì sự chậm chạp trong tiến triển và có thể bỏ cuộc vì chúng thấy một số khái niệm khó hiểu.

Trẻ em bắt đầu trẻ hơn có nhiều khả năng cờ vua sẽ chỉ là một cơn sốt trẻ con đối với chúng và chúng sẽ sớm mất hứng thú.

Trẻ em bắt đầu trẻ hơn có nhiều khả năng là chúng sẽ bỏ cuộc khi chúng già đi vì chúng liên kết cờ vua với thời thơ ấu và xem nó như một trò chơi trẻ con.

Trẻ em bắt đầu trẻ hơn cần nhiều sự giúp đỡ và hỗ trợ hơn từ cha mẹ: trẻ em bắt đầu trẻ và không nhận được sự hỗ trợ của cha mẹ, bất kể tài năng hay tiềm năng của chúng, làm ít tốt hơn những trẻ đang nhận được sự giúp đỡ tích cực và chủ động ở nhà.

Trẻ lớn hơn sẽ, khi chúng sẵn sàng, có thể tự dạy mình và không cần cha mẹ ở lại với chúng tại các giải đấu.

Trẻ lớn hơn có thể có khả năng tự hiểu để có thể sử dụng cờ vua phát triển các kỹ năng không nhận thức.

Nhiều người lớn thích cờ vua vì vẻ đẹp thẩm mỹ, phạm vi nghiên cứu và phân tích khoa học nghiêm túc, văn học, lịch sử và di sản của nó: tất cả các khía cạnh của trò chơi không thể được trẻ nhỏ đánh giá cao. Trẻ em bắt đầu trẻ và bỏ cuộc nhanh chóng sẽ không bao giờ được trải nghiệm khía cạnh này của cờ vua.

Một số phụ huynh có một cái gì đó tiếp cận đến gần‘Tiger Mom ( Hổ Mẹ)’. Họ tin vào việc bắt đầu trẻ nhỏ và muốn con mình vượt trội trong mọi việc chúng làm. Họ mong đợi sự cam kết, trưởng thành và sự nghiêm túc của mục đích từ con cái họ. Nếu đây là cách tiếp cận của bạn để nuôi dạy con cái thì việc bắt đầu cho con cái của bạn sẽ là một ý tưởng tuyệt vời và cờ vua sẽ phù hợp tuyệt vời cho phong cách làm cha mẹ của bạn. Một cuốn sách gần đây (Cờ vua là trò chơi trẻ con: Kỹ thuật dạy học của Laura Sherman và Bill Kilpatrick) thậm chí còn gợi ý rằng trẻ em từ hai tuổi có thể bắt đầu một số hoạt động liên quan đến cờ vua.

Mặt khác, có nhiều người thích nuôi dạy con cái ‘chậm’ hơn nuôi dạy con cái ‘nhanh’, ai tin rằng trẻ em đang ngày càng làm quá nhiều quá sớm, trẻ em sẽ tốt hơn nếu không bắt đầu đi học chính thức cho đến khi chúng được 6 hoặc thậm chí 7 tuổi, trẻ em được hưởng lợi nhiều hơn từ chơi ngoài trời hơn là chơi trong nhà và nhiều hơn từ chơi không có cấu trúc hơn là chơi có cấu trúc. Nếu bạn bị lôi cuốn bởi triết lý này (kết hợp với Jean-Jacques Rousseau, người tự cho mình là một người say mê cờ vua, nhưng không giỏi lắm), bạn nên khuyến khích con bạn chơi muộn hơn là sớm hơn: ở tuổi 8, 9 hoặc thậm chí 10. Ở độ tuổi đó, họ sẽ vẫn cần sự hỗ trợ và khuyến khích từ bạn, nhưng không nhiều như khi họ bắt đầu trẻ hơn.

Nhiều phụ huynh, vì nhiều lý do hoàn toàn hợp lệ, không thể cung cấp nhiều trợ giúp và hỗ trợ cho cờ vua của trẻ. Nếu điều này đúng với bạn thì tốt hơn là đừng làm quá nhiều cho đến khi con bạn đủ lớn để tự dạy, có lẽ sẽ vào khoảng 12 hoặc 13 tuổi. Cha mẹ tôi đã mua cho tôi một bộ cờ vua khi tôi lên 10, nhưng không thể giúp tôi ngoài việc dạy tôi các nước đi. Khi họ thấy tôi thực sự hứng thú với ván cờ, họ đã mua cho tôi một cuốn sách để tôi có thể tự dạy mình.

Nếu con bạn học ở trường có một câu lạc bộ cờ vua, hoặc có một câu lạc bộ cờ vua cơ sở trong khu vực của bạn, bạn có thể muốn dạy chúng các nước đi để chúng có thể tham gia. Nếu trường học của bạn cung cấp các khóa học cho người mới bắt đầu, một lần nữa bạn có thể muốn đăng ký cho con bạn. Nếu không có cờ vua thiếu niên trong khu vực của bạn (và thật đáng buồn là điều này đúng ở nhiều vùng của Vương quốc Anh), bạn có thể muốn đợi cho đến khi họ đủ tuổi để tham gia một câu lạc bộ cờ vua người lớn hoặc chơi trên internet (nhưng lưu ý rằng có một khoảng cách lớn giữa cờ vua phong trào và cờ vua câu lạc bộ người lớn, và rằng các câu lạc bộ cờ vua dành cho người lớn, vì nhiều lý do, không phải lúc nào cũng phù hợp với trẻ em).

Vì vậy, có tất cả các lý do tại sao bạn có thể muốn con bạn học cờ vua ở mọi lứa tuổi, nhưng hãy nhớ rằng trẻ càng bắt đầu sớm thì chúng càng cần sự giúp đỡ từ bạn. Trẻ nhỏ làm tốt như thế nào trong các cuộc thi cờ vua là kết quả của chất lượng và số lượng hỗ trợ của cha mẹ so với tài năng của chúng.

Nếu bạn không cảm thấy đủ điều kiện để dạy con bạn, hãy đọc tiếp. Tôi ở đây để giúp đỡ.

Hồ Văn Huỳnh, dịch từ "Dạy cờ vua cho trẻ em đúng cách" Richard James