SỰ CHIẾN THẮNG CỦA LÔ-GÍCH TOÁN HỌC
Có rất nhiều vấn đề đã được viết để nói về tàn cuộc.
Thật thế, vì khi còn ít quân, có thể phân tích một cách chắc chắn vô số chuyện cờ tàn. Mọi đối thủ cờ muốn chơi giỏi đều phải đặc biệt quan tâm đến giai đoạn này của ván cờ.
"Nghệ thuật điều khiển tàn cuộc là hòn đá thử vàng để thử xem sự hoàn thiện kỹ thuật của mọi đấu thủ chơi cờ" đại kiện tuớrrg Kotov đã viết như thế.
Không ngoại lệ: tất cả những nhà vô địch thế giới trong lịch sử cờ Vua, tất cả những đại kiện tướng đều là những nghệ sĩ xuất chúng về tàn cuộc.
Chúng ta đã thấy trong khảo sát ván cờ giữa Kotov và Eliskases ngay từ khai cuộc, người ta đã tính đến khả năng buộc thanh toán hết quân để dẫn đến tàn cuộc.
Nói chúng thì các đấu thủ trẻ không thích đưa vào tàn cuộc: một số thì cho rằng chuyển sang giai đoạn này cờ trở nên buồn chán tẻ nhạt, một số khác thì sợ rằng đối phương sẽ có ít khó khăn đễ tìm những cơ hội đánh trả vì trên bàn cờ còn lại quá ít quân. Nhưng nguyên nhân chủ yếu là những kiến thức về lý thuyết cờ tàn của họ quá yếu, tiếp nữa là họ thiếu sự tự tin trong giai đoạn này của ván cờ.
Phần trình bày sau đây sẽ đưa ra việc minh họa những phương pháp quan trọng nhất chiến đấu ở tàn cuộc và chứng tỏ rằng ở đây cũng thế, nguyên tắc về một sự kết hợp linh hoạt và nhịp nhàng các quân là kế hoạch hàng đầu.
LEVENFISCH - RABINOVITCH [B71]
1.e4 c5 2.¤f3 d6 3.d4 ¤f6 4.¤c3 cxd4 5.¤xd4 g6 6.f4 ¥g7 7.e5 ¤g4 8.¥b5+ ¢f8 9.h3 ¤h6 10.¥e3 ¤c6 11.exd6! ¤xd4 12.¥xd4 £xd6 13.¥xg7+ ¢xg7 14.£xd6 exd6 15.0–0–0 (Hình)
Đây là vị trí thế ván cờ mà Trắng đã nhắm đến từ nước thứ 11: trung cuộc của ván cờ đã được tránh khéo và bây giờ chúng ta đang ở trước một tàn cuộc.
Con Chốt d6 bị cô lập và yếu vì vậy Trắng phải hướng những cuộc tấn công vào những chỗ yếu bắt đầu một cuộc bao vây gây khó khăn.
15...¦d8 16.¦d2 ¥e6 17.¦hd1 ¤f5 18.g4 ¤e3 19.¦e1 a6
Nếu 19...¤c4 20.¥xc4 ¥xc4 21.¦ed1và Chốt d5 coi như mất.
20.¦xe3 axb5 21.¤xb5 ¦xa2 22.¦xd6 ¦xd6 23.¤xd6
Điều mà người ta gọi là giai đoạn kỹ thuật đã bắt đầu: làm tăng giá trị của ưu thế lực lượng. Nhung người ta biết, Laskes đã từng nói: "Không gì khó khăn hơn là đánh thắng một ván cờ đã thắng rõ!..."
Câu châm ngôn này cũng có một cơ sở tâm lý: Trước một tình thế thắng cuộc người ta thường chủ quan tự phụ, cho rằng công việc đã xong rồi. Sự tập trung giảm đi và bắt đầu chơi một cách vớ vẩn. Ngược lại, đối phương kém lực lượng chiến đấu một cánh tuyệt vọng "để sống còn" khiến cho việc thắng lợi khó khăn vô cùng và đôi khi anh ta đi nhiều nước rất đặc sắc.
Trong ví dụ này của chúng tôi, Đen cũng đã thăm dò tấn công vào cánh Vua đối phương nhưng việc này không giúp ích gì cả: Những con Chốt thông bên cánh Hậu trắng rất là nguy hiểm:
23...¦a1+24.¢d2 ¦f1 25.¤xb7 ¦xf4 26.¤c5 ¥d5 27.¤d3 ¦f1 28.b3 ¢h6 29.c4 ¥g2 30.¢e2 ¦b1 31.g5+
Ngay khi còn rất ít quân những phương pháp chiến thuật cũng có thể bất ngờ xuất hiện.
31...¢g7
Nếu không Tượng g2 sẽ mất.
32.¢f2
Phải đuổi quân Tượng đứng quá hay ở g2.
32...¥b7 33.b4 ¥c8 34.c5 ¥f5 35.c6
Tính toán rất chính xác! con Chốt tiến gần xuống ô phong cấp việc này tạo ra những phương pháp phối hợp bất ngờ.
35...h6
Không đi được: 35...¥xd3 36.¦xd3 ¦xb4 37.c7 ¦c4 38.¦d7! Một vị thể minh họa rõ tầm quan trọng của hoạt động của quân Vua khi cờ tàn. Bây giờ Vua trắng thì tự do với những hoạt độnq của nó trong khi đó Vua đen bị hạn chế đến im lìm bất động, vì nếu ¢f8 39.¦d8+ ¢e7 40.c8£
36.gxh6+ ¢xh6 37.c7 ¦b3 38.h4 ¦c3 39.¤c5
Quân Xe bị cắt khỏi Chốt, giờ đây người ta sẽ quan tâm đến quân Tượng.
39...¦c4 40.¦e5 ¥g4 41.¦e4 ¦c2+ 42.¢e3 ¥f5 43.¦f4 ¥c8 44.¦xf7 ¦c4 45.¦f4
Đen đầu hàng
Từ ván cờ trên, chúng ta có thể rút ra được một bài học như sau:
1) Phải luôn luôn quan tâm đến sự ngẫu nhiên của việc chuyển bất ngờ từ khai cuộc sang tàn cuộc (đẩy là một thứ vũ khí được chọn trong kho tàng của mọi tay đại kiện tướng).
2) Cũng phải tốt như trong khai cuộc và trung cuộc, ở tàn cuộc, phải cố gắng đưa các quân ở thế linh hoạt nhất.
3) Ở tàn cuộc, Vua phải trở thành một quân linh hoạt và cùng tấn công nữa. Chỗ đứng tốt nhất của nó là ở trung tâm bàn cờ.
4) Các con Chốt đóng một vai trò chủ yếu trong chỗ cuối cùng.
Các Chốt thông thì đặc biệt nguy hiểm vì bước đường phong Hậu của chúng không có gì ngăn cản khi lực lượng đã giảm thiểu.
5) Ở tàn cuộc, sự yếu kém của Chốt có thể quyết định ván cờ.
Trong ván cờ sau đây, quân Đen chọn một nước biến sắc bén. Nhưng quân Trắng phát hiện trong vị thế của đối phương có những điểm yếu đặc biệt có thể khai thác được ở tàn cuộc. Thế nên, nước đi của Đen thực chất là tự chuẩn bị "một gáo nước lạnh" cho tỉnh người ra: thay vì mở một cuộc tấn công đẹp, quân Đen phải chiu đựng một tàn cuộc vất vả.
SUETINE - VASSIOULOV [B76]:
1.e4 c5 2.¤f3 d6 3.d4 cxd4 4.¤xd4 ¤f6 5.¤c3 g6 6.¥e3 ¥g7 7.f3 0–0 8.£d2 ¤c6 9.0–0–0 d5 10.exd5 ¤xd5 11.¤xc6 bxc6 12.¥d4!
Đen chờ đợi cho Trắng chơi 12.¤xd5 cxd5 13.£xd5 £c7 với một cuộc chơi dao hai luỡi. Nước đi trên của Trắng có một tác dụng tâm lý. Vì thấy đối phương chơi quá "hiền lành" nên Đen quên nước đánh trả, tốt nhất:
12...¥xd4 13.£xd4 £b6 14.¤a4! £a5 15.b3 ¦b8 16.£c5 £xc5 17.¤xc5
Đừng tưởng rằng sau khi đổi Hậu rồi thì cuộc cờ mang dáng vẻ của cờ tàn. Ngay sau cuộc đổi quân này, những cuộc tấn công có thể có đặc điểm riêng của trung cuộc. Trong ví dụ này của chúng ta sau khi mất hết Hậu và cả hai Xe nữa, lúc đó mới có một tàn cuộc thuần túy.
17...¦e8
Đi Xe để nhường chỗ cho Vua tiến lên trung tâm, nhưng ở đây sẽ ít có hiệu quả vì lý do quân Mã trắng đã đóng Chốt một cách lý tưởng tại c5 (đứng truớc một Chốt lẻ thì rất khó mà đuổi đi).
18.¦d2 ¢f8 19.¥d3 ¤b4 20.a3 ¤xd3+ 21.¦xd3 ¥f5 22.¦c3
Luôn luôn thực hiện cách như thế: hướng cuộc tấn công nhằm vào những điểm yếu.
22...h5 23.¦d1 ¦ed8
Một sự đề nghị đổi quân tai họa vì sẽ khiến cho Vua trắng được đưa vào hoạt
động. Nhưng nếu không làm như vậy thì quân Trắng với nuớc ¦d1-d4-a4 càng gia tăng cuộc tấn công.
24.¦xd8+ ¦xd8 25.¤a6 ¥c8 26.¤b4 ¥b7 27.¦c4! ¦c8 28.¢d2 f6 29.a4 e5 30.a5 a6
Với nước đi vừa rồi, cuộc tấn công của Trắng dường như giẫm chân tại chỗ. Phải tìm mục tiêu. Vì vậy, giờ đây Trắng quay sang tấn công Chốt a6.
31.¤d3! ¢e7 32.¦b4 ¦c7 33.¤c5 ¥c8 34.¦b8
Vi trí các quân Trắng đã đẹp rồi!
34...¢d6 35.b4 ¢d5 36.¢d3 g5
Tuyệt vọng... nhưng không còn phương cách nào chống ¦a8!
37.c4+
¢d6 38.¦a8 g4 39.¤xa6 ¥f5+ 40.¢e3 ¦b7 41.¦f8 ¥e6 42.¦xf6
Quân Đen đầu hàng.
Để chấm dứt, đây là một ví dụ về một tàn cuộc tuyệt đẹp, được "chạm trổ" bởi cựu vô địch thế giới Lasker.
TCHEKOVER - LASKER [D39]:
1.c4 ¤f6 2.¤c3 e6 3.¤f3 d5 4.d4 dxc4 5.e4 ¥b4 6.¥g5
Quân Trắng, bắt đầu từ đây, chơi để đơn giản hóa thế cờ, đó là vì khớp một cách tự động trước nhà vô địch thế giới, hoặc là vì không dám hi sinh một Chốt bằng cách chơi 6.e5 ¤d5 7.¥d2 ¥xc3 8.bxc3 b5 dù rằng kế hoạch nầy phù hợp với tình thế hơn.
6...c5 7.¥xf6 Tốt nhất 7.e5
7...£xf6 8.¥xc4 cxd4 9.£xd4 ¤c6 10.£xf6 gxf6 11.¦c1 ¥d7 12.0–0 ¦c8 13.a3 ¥d6 14.¤e2 ¤e5 15.¤xe5 ¥xe5 16.¥b5
Đỉnh cao của chiến dịch "thanh toán" của Trắng.
16...¦xc1 17.¥xd7+ ¢xd7 18.¦xc1 Bàn cờ đã chuyển sang vắng vẻ như sa mạc, nhưng trong sa mạc, cuộc sống vẫn ngự trị ! (Xem hình bên).
18...¦c8! 19.¦xc8
Trắng không thể chống đối lại việc đổi Xe, vì sau khi 19.¦d1+ ¢e7 20.¦d2 ¦d8 bây giờ thì không thể 21.¦c2.
19...¢xc8 20.b3 ¢c7
Ở tàn cuộc, tất cả thường tùy thuộc vào một số ưu thế rất nhỏ bé trong vị trí, ở đây quân Đen sẽ thắng vì Vua đen có thể kín đáo xâm nhập vào cánh Hậu. Ngược lại, nếu như con Chốt a3 đứng ở a4 thì quân Trắng có những cơ may thủ hòa ván cờ vì nó có thể với nuớc ¤c1-d3 sẽ thiết lập được một khu vực phòng ngự không gì phá vỡ nổi.
Trái lại, với con Chốt ở a3, thì việc điều động Mã nầy không thể thưc hiện được: như 21.¤c1 thì tiếp là 21...¥b2! còn như 21.a4 ¢c6 22.¤c1 ¢c5 23.¤d3+ ¢d4! thắng.
21.¢f1 b5! 22.¢e1 ¥b2 23.a4 bxa4 24.bxa4 ¢c6!
Điều khiển tàn cuộc đòi hỏi một sự chính xác như toán học: Vì như Lasker đã lưu ý, 24...¢b6 25.¢d2 ¢a5 26.¢c2 ¥e5 27.¢b3! ¥xh2 28.g3 với một cuộc kháng cự dẻo dai.
25.¢d2 ¢c5 26.¤c3
Nếu 26.¢c2 ¥d4! 27.f3 ¢c4! Còn nếu 28.¤xd4 ¢xd4 29.¢b3 a5!và cuối cùng Đen bắt chết quân của Trắng. Để cuối cùng rồi sẽ có bình luận:
26...¢b4 27.¤b5 a5 28.¤d6 ¢xa4 29.¢c2 ¥e5 30.¤xf7 ¥xh2 31.¤d8 e5 32.¤c6 ¥g1 33.f3 ¥c5 34.¤b8 ¢b5 35.g4 ¥e7 36.g5 fxg5 37.¤d7 ¥d6 38.¤f6 ¢c4
Đến đây Trắng đầu hàng, vì nếu 39.¤xh7 ¥e7.
Với ván cờ nầy một lần nữa chỉ cho thấy một thiên tài xuất chúng về cờ tàn đã khéo bài trí sắp đặt bằng một số phương pháp bất tuyệt.
Càng đào sâu mở rộng kiến thức về những đặc tính, những tàn cuộc thì những chân trời càng đẹp hiện ra và chúng ta sẽ phát hiện rằng trong lĩnh vực này, lô-gích toán học không thể nào khai thác hết được.
Hồ Văn Huỳnh, biên tập
