CHUỖI CHỐT BỊ CHẶN ( CHIẾN LƯỢC CỜ VUA TẬP III TIẾP THEO)

4. CHUỖI CHỐT BỊ CHẶN :

          Trong chương nói về trung tâm , ta đã thấy việc từ bỏ thế căng thẳng ở trung tâm có thể dẫn tới một chuỗi chốt bị chặn.  Một thí dụ được ( Hình ) minh họa

Nhiều sách cờ chỉ gọi đó một cách đơn giản là một chuỗi  Chốt , nhưng đối với tôi , việc đó không chính xác , danh từ chuỗi Chốt có thể áp dụng cho mọi cấu trúc Chốt liên kết với nhau , còn trong hình trên , điểm đặc trưng chính yếu là hai cặp Chốt Đen , Trắng bị chặn . Trong thế cờ như vậy khả  năng cho hai bên thế nào? Như chương trước cho thấy , Chốt Đen ở d4 hạn chế bên Trắng ở cánh  Hậu cho Đen ưu thế không gian ở đây , còn Chốt Trắng e4 có đặc tính y như vậy bên cánh Vua nhưng khiêm nhường hơn vì nó chưa qua làn ganh giữa bàn cờ . Chốt Đen cơ động hơn bên cánh Hậu và ngược lại bên cánh Vua . Đáng chú ý là Đen sẽ không cố gắng nới rộng không gian bên cánh Vua trong thế cờ như vậy vì việc tiến Chốt  f5 sẽ để cho Chốt e yếu sau khi Trắng đi ef . Chuỗi Chốt bị chặn thường định rõ đặc tính của thế cờ , cho mổi bên một ưu thế , một đa số Chốt về phẩm không phải về lượng trên một cánh nào đó . Phẩm đây nói về cơ động . Như thế mặt trận của Đen sẽ nằm bên cánh Hậu , của Trắng bên cánh Vua . Kế hoạch cho Đen là tiến hành nước tiến Chốt c4 ,để tiếp đó c d hoặc có thể nước đột phá c3 . Thường thường sau c4 nên lưu giữ thế căng thẳng cho tới lúc việc loại bỏ nó cho ta một cái gì cụ thể , một ưu thế cụ thể . Đối với Trắng , hành quân bên cánh Vua thường khởi đầu với f4 và nếu Đen đi f6 Trắng có hai đường hướng để theo,Trắng có thể mở cột “f” với nước fe hoặc có thể gia tăng ưu thế không gian với f5 Trong trường hợp cuối , cho thêm một mắt xích thứ 3 vào chuỗi Chốt bị chặn , đặc tính thế cờ vẫn như vậy , Trắng sẽ phải tiếp tục tấn Chốt với g4 , h4 ,g5.

          Việc cho thêm một mắt xích nữa vào chuỗi Chốt bị chặn xảy ra rất thường . Thường một bên trong thời gian tấn công cánh giải tỏa thế căng thẳng trong chốc lát và chuyển thế công một hàng tới dãy Chốt thấp hơn của chuỗi Chốt , Trong trường hợp trên ,Trắng sau f4 có thể di chuyển áp lực lên e5 xuống f6 , trong phòng thủ Pháp , sau 1. e4 e6 2. d4 d5 3. e5 c5 4. c3 Đen thường về sau chơi c4 để tiếp tục b5 , b4 . Mọi kế hoạch gia tăng số mắt xích trong một chuỗi Chốt bị chặn luôn luôn phải được cân nhắc kỹ lưỡng vì có cả khuyết điểm kèm theo . Ưu điểm là ưu thế không gian bên cánh được gia tăng , khuyết điểm là thế căng thẳng được giải tỏa trong vài nước , có thể đủ cho đối phương phá ,xuyên thủng bên cánh khác . Chính bên cánh Hậu mà ta phải cân nhắc thật kỹ lưỡng khi tính toán giải tỏa thế căng thẳng để tấn Chốt thêm 1 ô vì thế công đối phương lên cánh Vua có thể trở nên quyết định trước khi ta có thể nối lại thế căng thẳng bên cánh Hậu và tạo lập đe dọa mới . Việc tạm thời giải tỏa căng thẳng bên cánh Vua thường hữu hiệu hơn vì sẽ sắp tạo lập đe dọa mới nguy hiểm cho vua đối phương hơn.

          Ta phải thêm vài chú thích về những thí dụ lấy từ lý thuyết khai cuộc ,sau các nước:

1.e4 e6 2.d4 d5 3.e5 c5 Trắng có hai đường hướng để theo hoàn toàn khác hẳn nhau về căn bản đó là 4. c3 và 4. dc . Nếu Trắng chọn đường hướng sau 4.dxc5 ¤c6! 5.¤f3 ¥xc5 Cố gắng duy trì Chốt Trắng ở e5 và có ưu thế không gian bên cánh Vua . Tuy nhiên Trắng đã từ bỏ phần nào quyền kiểm soát lên e5 khi đi dc  nên sau 6.¥d3 f5! 7.exf6 ¤xf6 Và nếu thực hiện Trắng không thể kiểm soát hữu hiệu e5 nhằm ngăn chặn Đen tạo lập 1 trung tâm Chốt mạnh với e5. Khả năng còn lại bên Trắng từ nước thứ 4 cố ý bảo vệ mắt xích cuối của chuỗi Chốt với c3 . Điều nầy cho Đen thời cơ gây sức ép lên d4 . Một thế biến đặc trưng là: 4. 4.c3 ¤c6 5.¤f3 Trắng chậm khai triển nên không đủ thời giờ tiến Chốt 5.f4 £b6 6.¤f3 ¤h6! vì Đen lúc đó có thể tiếp tục với .¤f5 gây sức ép rất khó chịu lên d4 5...£b6 6.¥d3 cxd4! 7.cxd4 ¥d7 8.¥e2 ¤ge7 9.b3 ¤f5 10.¥b2 ¥b4+ 11.¢f1 0–0 12.g4 ¤h6 13.¦g1 f6! 14.exf6 ¦xf6 15.g5 ¦xf3 16.¥xf3 ¤f5 Với ưu thế cho Đen nhờ nước thí đã phá tan chuỗi Chốt  Trắng và sắp tiêu diệt mắt xích cuối , Chốt d4.Thí dụ : 17. Xg4 Te8 đe dọa Th5 Các nước đi của Đen trong thế biến nầy đặc trưng gây sức ép liên tục lên d4 . Nước đi 3...c5 quan trọng ở hai điểm cũng áp dụng cho các trường hợp tấn Chốt tương tự chống lại một chuỗi Chốt bị chặn. Trước nhất đó là căn bản cho hành động bên cánh Hậu ( mọi cấu trúc Chốt đặc trưng cho Đen một ưu thế không gian ) và cho phép Đen mọi lúc có thể mở cờ với  cd hoặc gia tăng ưu thế không gian với c4 . Thứ nhì nước đi nầy gây áp lực lên mắt xích cuối chuỗi Chốt địch d4 , áp lực nầy còn có thể tăng thêm với việc triển khai quân thích hợp (Hb6 và Mc6 )và thường sẽ ép buộc đối phương phải từ bỏ mắt xích quan trọng nhất với dc.

Trong lời ghi chú về phòng thủ Pháp ta mới xem xét việc tấn công vào mắt xích cuối chuỗi Chốt , cũng thường khi mắt xích tiến xa nhất có thể bị thanh toán một cách rất thuận lợi như nước đi thứ 13 của Đen f6 trong thế biến thứ 2 cho thấy . Mọi nước tiến Chốt mở cờ như vậy phải được sửa soạn kỹ lưỡng có quân yểm trợ và phải tính toán chính xác xem Chốt lạc hậu xảy đến ( trong phòng thủ Pháp , đó là Chốt e6) không trở nên một yếu kém trầm trọng và nếu bị thế yếu kém nầy có được bù đắp với một ưu thế nơi khác không ( thí dụ quân tích cực hơn ) . Thông thường việc tấn Chốt phá mắt xích xuống sâu của một chuỗi Chốt có thể được xem là trường hợp ngoại lệ bất thường và thường chỉ được áp dụng khi có đủ quân yểm trợ bố trí thuận lợi về chiến thuật . Phương pháp thông thường như ta đã thấy là tấn Chốt bên cánh kia với áp lực lên mắt xích cuối chuỗi Chốt . Điều nầy ta sẽ xem xét trong thí dụ sau đây :

Forgacs – Tartacover

 Petersbowg  1909  Phòng thủ Pháp

1.e4 e6 2.d4 d5 3.¤c3 ¤f6 4.¥g5 ¥e7 5.e5 ¤e4? 6.¤xe4 ¥xg5 7.¤xg5 £xg5 8.g3! Việc hơn nước đoạt được sau 8. ¤f3 trông có vẻ hấp dẫn nhưng sẽ dẫm lên việc tiến hành kế hoạch chiến lược Trắng tấn công với Chốt trên cánh Vua 8…c5 9.c3 ¤c6 10.f4 £e7 11.£d2 11.¤f3 ¥d7 12.¥d3? ( Với ý định trả đũa 12...00 với 13. ¥:h7!) cxd4 13.cxd4 ¤xd4  lời một Chốt . 11...¥d7 12.¤f3 0–0 13.¥d3 c4? Một thí dụ sai lầm về trường hợp di chuyển thế công xuống thêm một mắt xích chuỗi Chốt nữa . Trước khi Đen có thể phản công lại được , Đen đã ngã gục dưới thế công trên cánh Vua của Trắng . Đúng là ø13...cxd4 14.cxd4 (14.¤xd4 ¤xd4 15.cxd4 ¦ac8) 14...£b4 và trong cả hai trường hợp Trắng có ưu thế nhỏ vì có Tượng hay đối Tượng dở  14.¥c2 b5 15.0–0 b4 16.¦ae1 a5

 (Hình ) Rõ rệt Đen đánh giá thấp khả năng thế công Trắng lên cánh Vua . Đen vẫn tiếp tục hành động bên cánh Hậu có lẽ tính đáp lại nước sửa soạn 17. g4 với 17...f6! và đạt được cân bằng sau :18.ef vì Chốt yếu đã bù đắp qua Chốt f4 Trắng yếu luôn . Nhưng Trắng có thể đổi thứ tự nước đi và qua đòn thí hai Chốt đạt một thế công khó chống đỡ. 17.f5! [17.g4 f6] 17...exf5 Cần thiết vì Trắng đang đe dọa 18. f6 18.g4! fxg4  Tấn xuống nữa cũng không hay ,thí dụ: 18...f4 19.£xf4 f6 20.e6! ¥xe6 21.¥f5 ¤d8 22.¥xe6+ ¤xe6 23.£f5 ¦fe8 24.£xd5 ¦ac8 25.£xa5 ¦a8 26.£b6 với mối đe dọa 27. d5 19.¤g5 g6 sau19...h6 20.¤h7  Đen phải bỏ Chốt vì chạy xe thua ngay thí dụ : 20… ¦fe8 21.¤f6+ gxf6 22.£xh6 f5 23.¥xf5 ¥xf5 24.¦xf5 f6 25.¦xf6 Tuy nhiên nước đi trong ván cờ gây  suy yếu các ô đen và chỉ giúp cho thế công Trắng 20.¦f6 ¢g7 nếu 20...h6 21.¥xg6! fxg6 22.¦xg6+ ¢h8 23.¦xh6+ ¢g8 24.¦g6+ ¢h8 25.e6 ¥e8 26.¤f7+! ¦xf7 27.exf7 £xf7 28.£h6+ 21.¦ef1 ¥e8 mọi cách chống đở khác đều không kiến hiệu: 21...¥e6 22.£f2 ¤d8 23.£h4 h6 24.¤xe6+ ¤xe6 25.¦xg6+; 21...¤d8 22.£e1! h6 23.¤xf7 ¤xf7 (23...¦xf7 24.¥xg6 ¥e6 25.£h4 ¦f8 26.¥e8!) 24.¦xg6+ ¢h8 25.e6 ¦ae8 26.exf7! £xe1 27.¦xh6+ ¢g7 28.¦h7# 22.£f4 ¤d8 23.e6 ¦a6 24.£e5 ¢h6 25.¦1f5 fxe6 26.¤f7+ £xf7 27.¦h5+ ¢g7 28.¦xg6# 1–0

          Cho tới bây giờ ta mới chỉ xem xét những thế cờ với chuỗi chốt bị chặn gồm những chốt trung tâm .Tuy nhiên ta cũng thường gặp loại chuỗi chốt bị chặnnằm hẳn ở một bên cánh . Sau cácv nước đi 1. d4 ¤d6 2.c4 c5 3. d5 d6 chuỗi chốt bị chặn nằm hẳn bên cánh Hậu . Trong thế cờ như vậy Trắng phải tìm cách đột phá ở trung tâm với e4 – e5 và Đen bên cánh Hậu với b5- b4 .Thế cờ tương tự cũng hay xảy ra trong các thế biến Gambit Hậu khi Trắng đi c5 . Trong trường hợp nầy ,Đen phải cố gắng đột phá ở trung tâm còn Trắng bên cánh Hậu . Nếu Trắng có thể ngăn chặn hoạt động của Đen ở trung tâm , thế công Trắng bên cánh Hậu thường tỏ ra quyết định như thí dụ sau đây cho thấy :

Marcozy – Suchting 

 Barmen 1905

   Cấu trúc Chốt tỏ rõ chiến lược bên Trắng phải đột phá bên cánh Hậu . Nước tiến tức thời b5 về chiến thuật  không thể thực hiện được vì sẽ bị phản kích ¥xc5 ngay . Nhưng trong mọi trường   hợp Trắng không vội vàng gì , trước hết Trắng phải ngăn ngừa nước đột phá ở trung tâm  e5  hoặc bên cánh Vua f4 trước khi thực hiện nước tiến  công  của  mình

15.g3! axb4 16.axb4 ¦xa1 17.£xa1 ¤e4 18.g4! ¤xc3 19.£xc3 ¤f6 19...fxg4 20.¥xg4 Đen không thể cứu chốt “e” được Đen không thể cứu chốt “e” được 20.¥f4!  Đe dọa 21. ¤g6 như vậy lợi nước cần thiết để tấn Chốt g5 và chặn cờ bên cánh Vua 20...£c8 21.g5 ¤d7 22.¤d3! Có ưu thế không gian lớn ,Trắng không muốn đổi quân ,nhất là trong trường hợp nầy vì quân Mã rất cần thiết cho cánh Hậu . 22… ¥f7 23.¢d2 Vua cũng rất an toàn sau khi nhập thành gần .Nhưng Trắng muốn sửa soạn cho tàn cuộc với Vua xâm nhập cánh Hậu , đủ quyết định ván cờ 23...¥d8 24.¦a1 ¥c7 25.¦a7 ¦e8 Vẫn còn hy vọng thực hiện nước tiến chốt mở cờ e5 .Cẩn thận cho chắc , Trắng bèn ngăn lại vĩnh viễn 26.¥xc7 £xc7 27.f4 ¦b8 28.b5 £c8 28...cxb5 29.¤b4 ¥e8 30.c6! (30.¥xb5? ¤xc5) 30...¤b6 31.cxb7 Trắng thắng 29.b6! Trong thế cờ nầy , đây là nước rất mạnh , qua đó Trắng chuyển thế công từ c6 xuống b7 . Trắng sẽ tiếp tục thế công với ¤c1. ¤b3, ¤a5 sau đó sẽ ăn Chốt b7 với Mã và nếu Đen ăn lên với quân Xe , nước giằng Ta6 sẽ quyết định ngay . Phần bên Đen không có đủ không gian để điều quân nên khó chống đở hửu hiệu ¥e8 30.¤c1 ¤f8 31.¤b3 e5 Đòn phế nầy là phương cách duy nhất để bảo vệ ô b7 32.dxe5 ¤e6 33.¥d3 g6 34.h5 ¥f7 35.¤a5 ¤d8 36.e6! £xe6 37.h6 Đen có thể ngăn chặn nước chiếu hết nhưng không thể cứu thoát Chốt “b7” 37…d4 38.£xd4 £a2+ 39.¢e1 ¤e6 40.£e5 ¦e8 41.¤xb7 £b3 42.¥e2 £b1+ 43.¢f2 £h1 44.¤d6 £h4+ 45.¢g2 ¤xf4+ 46.£xf4 ¥d5+ 47.¥f3 ¥xf3+ 48.¢xf3 1–0  Đen thua

Trong ván cờ trên , nước tiến chốt c5 cho thấy đó là một khí giới lợi hại . Trong vài thế cờ Gambit Hậu nước đi đó lại là một sai lầm vì để cho đối phương đột phá với e5 . Một thí dụ với thế biến sau : 1. d4 d5 2. c4 e6 3. ¤c3 a6 4. c5? e5! 5. de ¥e6 6. ¥e3 ¤e7 rồi tiếp ¤f5  và ¤c6.

          Có vài nhận xét về chuổi Chốt bị chặn . Ta đã thấy mỗi bên đều có địa bàn hoạt động riêng rẽ, chỗ quân Chốt tiến xuống sâu nhất đang đóng . Nếu mỗi bên có thể cho chốt tiến lên nơi địa bàn hoạt động của nó và tấn công vào mắt xích cuối cùng chuỗi Chốt đối phương , bên đó có thể đạt ưu thế quyết định . Hệ quả cho thấy là mọi vật cản trên đường đi của nó ( một quân cản của đối phương hoặc chốt chồng của chính ta ) không thể cho phép hiện diện và nếu có ,phải được loại trừ càng nhanh càng tốt . Trong thế biến 1. e4 e5 2. ¤f3 ¤c6 3. ¥c4 ¥e7 4. d4 d6 5. d5¤b8 6. ¥d3 ¤f6 7. c4 00 Trắng sẽ sơ sót lớn nếu cứ tiếp tục với 8. b4? vì sau 8...a5! 9. b5 ( hoặc 9. ba ¦:a5  và ¤bd7  ) nước đột phá thông lệ c5 không còn có thể thực hiện được nữa . Từ đó ta có thể thấy nước tiến Chốt b4 trong những thế cờ như vậy thông thường không thể chơi được trước khi nước phản kích a5 chưa có nước đón a3.

          Về căn bản , ta đã thấy phương pháp kiến hiệu nhất chống lại chuỗi chốp bị chặn là tấn chốt hướng về mắt xích cuối của chuỗi chốt bị chặn của đối phương . Tuy nhiên điều nầy không phải bao giờ cũng thực hiện được vì đối phương có thể nhiều khi phá tan kế hoạch của ta qua đòn chiến thuật . Trong phòng thủ Pháp chẳn hạn ,nước khai triển quân ¤f3  hay bị ép buộc trước khi có thể chơi f4 . Hậu quả là chốt cánh Vua không tiến lên được và một kế hoạch khác phải được sử dụng . Thông thường ,với cấu trúc chốt (d4,e5/ d5,e6) Trắng vẫn có thể sử dụng ưu thế không gian của mình để xay dựng một thế công với các quân trên cánh Vua , có thể với £g4, ¥d3 khởi động vài đe dọa chiến thuật  như phế Tượng vào h7 , tấn công ô g7 qua nước h6 và gây suy yếu cánh Vua qua h4,h5,h6 .

   Trong hình có vẻ nước sửa  soạn cho việc  tiến  Chốt f4,f5 với  ¥e3  và  ¤e1  là đúng . Nhưng thật ra nếu Trắng thực hiện như vậy , Đen sẽ có cơ hội mở cờ với f6 . Đường hướng đúng nhất ở đây là từ bỏ việc tiến chốt cánh Vua để ngăn chặn nước thoát cờ của Đen qua việc gia tăng kiểm soát ô e5 với các nước đi như £e2 và ¥f4 . Chỉ sau đó mới có thể tấn   công bên cánh Vua Đen không có Chốt trợ giúp.
       Tài liệu từ : Thầy Quách Anh Tú