GIÁ
TRỊ SO SÁNH GIỮA CÁC QUÂN
Những người chơi cờ
đều biết rằng quân Hậu giá trị bằng hai quân Xe, một quân nhẹ (Tượng hoặc Mã) cộng
thêm một hay hai Chốt thì bằng một Xe, còn ba Chốt thì bằng một quân nhẹ, và một
Mã với Tượng thì giá trị ngang nhau.
Nhưng thang giá trị này không phải
được xem là bất di bất dịch. Nó chỉ giúp cho ta dễ tính toán khi phải đổi quân
Các quân cờ luôn luôn di động, đôi khi chúng rất linh hoạt và đôi khi chúng cũng
rất thụ động, có khí chúng đứng ở vị thế tấn công nhưng cũng có lúc bất ngờ
chúng phải bị hạn chế vì nhiệm vụ phòng ngự
Chính vì vậy mà
giá trị tương đối của các quân cờ luôn luôn thay đổi.
Trên cơ sở những
kinh nghiệm thực tế, người ta có thể rút ra vài nguyên tắc có tính cách căn bản
chiến lược về vấn đề đổi quân chớ còn trong những giai đoạn chiến thuật thì rất
thường gặp nhiều trường hợp giá tri các quân cờ bi đảo ngược.
GIÁ
TRỊ CỦA QUÂN HẬU
Truớc khi cho những
ví dụ cụ thể cần nhắc lại trật tự tổng quát về giá trị.
Đó là giá trị tương
đối của các quân cờ tùy thuộc vào đặc điểm của vị trí nó đứng, nghĩa là tùy vào
khả năng hoạt động của nó ra sao để so sánh.
Hai quân Xe mạnh
hơn quân Hậu trong những trường hợp như sau:
1. Khi phần lớn quân khác đã đổi và đang có khả
năng hai Xe tiến lên tấn công Vua đối phương.
2. Khi có một con Chốt thông tiến quá xa.
Và đây là hai ví dụ.
PANOV
BENTSCH - OSMOLOVSKY
27.axb6
¥xb6
Tốt nhất nên 27...axb6
28.¥xb6 ¦xb6 29.£xb6! axb6 30.¦xa8+ ¢h7
Vị thế Đen hết hi
vọng vì hai Xe trắng sẽ tiến chiếm hàng ngang thứ 7 mà Hậu đen thì không thể phản
công.
31.¦dd8
g5 32.¦d3 £c5 33.¦a7 £c4 34.¦dd7 £xe4
Cần lưu ý, nếu 34...¢g6 35.¦xf7 £xf7 36.¦xf7 sẽ đưa vào tàn cuộc
Chốt mà Đen thua chắc. Còn nước đi trên, Đen hi vọng sẽ đưa đến nước chiếu liên
tục,
35.¦xf7
¢h6 36.¦xg7 £b1+
Nếu 36...£e1+ 37.¢g2 £e4+ 38.¢h2 £f4+ 39.¢g1! £c1+ 40.¢g2!
37.¢g2
£e4+ 38.¢h2 £e2 39.¦gf7 ¢g6 40.¦f5!
Đảm bảo Vị trí Vua
trắng vả chuẩn bị đòn phối hợp chiếu bí.
40...e4
41.¦af7
Đen đầu hàng.
Hình: Ván cờ ALEKHINE - LILIENTHAL .
Ván cờ tiếp tục
22.£xd8+
£xd8 23.¥xh4 £h8 24.¥xf6 £xf6 25.0–0–0
Trắng sẵn sàng bỏ
vài Chốt để tranh thủ tiến càng nhanh càng tốt con Chốt thông.
25...fxe4
26.dxe4 £f4+ 27.¦d2 £xe4 28.h4 £xc4+ 29.¢b1 £f4 30.¦dd1 £h6
Phần đầu của kế hoạch
đã thực hiện xong. Hậu bên Đen bị đưa vào thế thụ động. Điều này sẽ cho phép
quân Xe thứ nhì len lỏi gia tăng áp lực.
31.g4
¢d8
31...¢d7 chính xác hơn,
chúng ta sẽ thấy rõ trong những nước sau
32.¦de1 a5 33.h5 a4 34.a3 f6
Đã đến lúc nguy cấp 35.g5
£xg5 36.h6
35.¦e6!
¢d7 36.g5! £xg5 37.h6 £g2 38.¦ee1 £g6+ 39.¢a1 £h7
Giờ đây phải trục quân Hậu ra khỏi chỗ núp.
40.¦eg1
¢e6 41.¦g7 £e4 42.¦hg1 £h4 43.h7 b5 44.¦xc7 £h5 45.¦e1+ ¢d5 46.¢a2!
Nước đề phòng hữu
ích ! Quân Trắng phải rời bỏ hàng ngang thứ nhất vì không muốn bị chiếu thình lình.
46...¢d4
47.¦d1+ ¢e4
Sẽ thua nhanh nếu 47...¢e5 48.¦e7+ ¢f4 49.¦f1+ ¢g3 50.¦g7+ ¢h2 51.¦fg1!
48.¦xd6
£e8 49.¦xf6 £h8 50.¦h6
Quân Xe sau cùng
đã chiếm được vị trí mạnh nhất. Còn quân Xe kia sẽ trục quân Hậu đi nơi khác.
50...¢f4 51.¦c8 £xc8 52.¦h4+ ¢g5
53.h8£ £e6+ 54.¢b1 £e1+ 55.¢c2 £e2+ 56.¢c3
Đen đầu hàng.
Trong những ván cờ
có tình trạng hai bên còn nhiều quân và đối phương không để cho cặp Xe linh hoạt
thì quân Hậu mạnh hơn cặp Xe.
Xem tiếp ván cờ giữa BRONSTEIN - KOTOV
16...¢e7
Nước Trắng hăm là 17.£f6. Để cho phép cặp
Xe phối hợp hoạt động, Maroczy đề nghị 16...e5
17.£xe5+ ¥e6 18.¤g5 0–0–0! và Trắng hơi ưu nhưng Đen chống đỡ được.
17.¤e5
¥d7
Đi 17...f6
không
được vì 18.£h3
18.£a3+!
c5 19.£f3
Sau khi Đen phải
đi nước bắt buộc thì Trắng đưa Hậu sang f3 hăm dọa đôi, nhằm vào f7 và b7.
Đen muốn hoàn tất
việc triển Khai quân bằng mọi giá nhưng Vua đã bị bộc lộ quá.
19...¦ad8 20.£xf7+ ¢d6 21.£f4!
¦df8 22.¤f7+ ¢e7 23.¥h5
Hoạt động phối hợp
giữa hậu với hai quân nhẹ không thể chống cự được. Những nước đi tiếp theo quyết
định ván cờ.
23...¥c6
24.£d6+ ¢f6 25.¤h6 ¦g1+ 26.¢d2 ¢g7 27.¤g4! ¦xg4 28.£e7+ ¢h6 29.¥xg4 ¦xf2+
30.¢e3 ¦f1 31.h4! ¢g6 32.¥h5+!
Phát súng ân huệ !
Quân Đen đầu hàng.
Về mặt lý thuyết,
ba quân nhẹ bằng một quân Hậu, tuy nhiên trong thực tế, những cơ may tốt nhất
thường thuộc về phía bên có nhiều quân nhẹ (túc là bên bỏ Hậu).
Trước khi tiến
hành việc đổi .Hậu, cần phải đặt các câu hỏi sau đây :
1. Những quân nhẹ của ta có đang ở những vị trí
chắc chắn không ?
2. Với những biện pháp nào để phối hợp hoạt động
của chúng và đã có những điểm nào để nhằm tấn công không ?
Chúng ta hãy xem một
số ví dụ cụ thể :
Hình là ván cờ của
đại kiện tướng Szabo đang chơi đến nước thứ 18 cho cả hai bên.
Trong vị trí này,
đại kiện tướng Szabo đã đi một nước bất ngờ.
19.£xe5
¤xe5 20.¤xf6+ ¢h8 21.fxe5
Quân Trắng đã bỏ Hậu
và 2 Chốt đổi lấy 3 quân nhẹ, như vậy Đen hơi thắng chất hơn. Tuy nhiên các
quân Trắng đều đứng ở những chỗ tốt và an toàn, đồng thời cũng có nhiều triển vọng
tốt đẹp trong tấn công sắp tới.
21...£c7
22.¦e4 h5 23.¦ae1 ¢g7 24.e6!
Làm cho cặp Xe linh hoạt và làm yếu Vua đối phương.
24...fxe6
25.¦xe6 ¦f7 26.¤e8+
Đen đầu hàng.
TARRASCH
- SPIELMANN
Ván cờ đã tiếp như sau :
1...¤b4!
2.£xb4!
Tương đối hay đấy,
nhưng Đen đổi Hậu lấy 3 quân.
2...¤d4! 3.£xd4
Một lần nữa bị bắt
buộc.
3...¥xd4 4.¤xd4 ¦fc8!
5.¦xc8 ¦xc8 6.¦f2 £a3!
Giờ đây dường như
vị trí của Trắng không an toàn.
7.¦e2
¦c1! 8.¥xc1 £xc1 9.¤f3
Nếu 9.¦e1 £c5
Spielmann bắt Mã ở
d1 và thắng trận.
Các ví dụ vừa nêu
trên làm sáng tỏ những nguyên tắc cơ bản để có thể xem xét đánh giá được khi
nào thì bỏ một Hậu lấy 3 quân nhẹ thì được ưu thế. Tất cả đều tùy thuộc vào vị
trí, sự an toàn và tính hoạt dộng của các quân cờ.
Chúng ta xem ván cờ
giữa NAJDORF - RAGOSINE , sau khi Trắng đi xong nước thứ
17.
Đến đây, Đen đi tiếp.
17...¤xe4!
18.¤f6+ ¤xf6 19.¦xd8 ¦fxd8 20.¥d2
Khá hơn một chút là : ¥e3
20...¤e4
Ragosine đã nói về vị trí ván cờ này : “Về cơ
bản, Đen không có hy sinh gì cả, dù rằng đổi Hậu lấy 1 Xe, 1 Mã và 1 Chốt. Do
ưu thế về không gian nên Đen hoạt động mạnh hơn. Lưu ý quân Hậu trắng vẫn bất động
trong 25 nước tới”
21.¥e3 ¤d6!
Quân Mã phải có điểm tựa ! Từ đó sẽ
nhảy qua f5.
22.¦c1
¤f5 23.¥f4
Rõ ràng là Trắng không thể lập một
kế hoạch gì cả.
23...¥d5
24.¥c4 ¥xc4 25.¦xc4 e5 26.¥g5
Trắng nên hy sinh bớt để lấy thế 26.¦xc6 bxc6 27.¥xe5
26...¦d1+
27.¢h2 h6 28.¦c1 ¦d7 29.¥e3 e4 30.¤e1 ¦ad8 31.¥c5 ¥e5+ 32.g3 ¦d2 33.¦c2 ¥xg3+
34.¢g2 ¥e5 35.¢f1 ¦xc2 36.¤xc2 ¦d1+ 37.¢e2 ¦b1 38.b4 ¦b2 39.¢d1 ¦b1+ 40.¢d2
¥f6! 41.¥xa7 ¤e5 42.£a4 ¤f3+ 43.¢e2 ¤g1+
Đến đây Trắng đầu hàng.
Khi vị trí của Vua
đối phương rất yếu kém thì Hậu có thể đổi không phải một Xe và một Tượng mà
ngay cả chỉ đổi lấy một quân nhẹ thôi cũng đuợc. Tuy nhiên, trong trường hợp
này thì điều cần thiết là phái có một sự chủ động lâu dài và không để đối phương
có chút khả năng tập hợp lực lượng.
Xem ván cờ EUWE - KERES :
23...£xd3!!
24.£xd3 ¥d4+!
Nước đi trung gian
mạnh : Nếu như 25.¢h1 thì quân Mã sẽ bị
ghim
25.¦f2
¦xe6 26.¢f1 ¦ae8!
Một nước đi rất
đáng học tập : thay vì tham ăn ngay quân Xe, Đen đưa thêm một lực lượng mới vào
trận chiến. Và Tượng đen cũng kiểm soát tất cả các ô đen trọng yếu.
27.f5
¦e5 28.f6 gxf6 29.¦d2 ¥c8! 30.¤f4 ¦e3
Quân Trắng đã
thành công trong việc cải thiện vị trí của quân Xe và quân Mã, nhưng tình thế
đã quá muộn: quân Đen đang tấn công tới tấp Vua trắng !
31.£b1
¦f3+ 32.¢g2 ¦xf4!
Đen càng khoét
thêm thế suy yếu của Vua đối phương.
33.gxf4
¦g8+ 34.¢f3 ¥g4+
Trắng đầu hàng. Đúng như vậy, nếu
như : 35.¢e4 ¦e8+ 36.¢d5 ¥f3+ chiếu bí,
hoặc 36.¢d3 ¥f5# cũng chiếu bí.
GUSEV
– AVERBACH (Hình)
Với nước đi sau
cùng, Đen dự tính rằng sau khi Trắng chạy Hậu thì sẽ ăn Chốt củng cố vị trí bằng
¦xe6 rồi tiếp đó ¤f7. Nhưng Trắng đã
đi một nước bất ngờ...
24.£xe5!!
fxe5 25.¦f1
Vua đen đang bị đe
dọa chiếu bí. Lưu ý tình cảnh dở khóc dở cười của quân Xe ở h8.
25...¦c8 26.¥d1 ¦c4
Nhằm chiếm lấy đường
chéo a2-g8
27.¥b3
b5 28.¥xc4 bxc4 29.b3 a5 30.bxc4 £e7 31.¢g2 £a3 32.¦f2 £e7 33.¦f1 g5 34.¦f5 g4
35.c5! £d8 36.c6 £e7 37.c7
Quân Hậu Đen bị ngả quỵ vì không
gánh vác nổi nhiệm vụ nặng nề : phải giữ gìn ô f8 và phải kiềm chế con Chốt c7.
Do đó Đen đầu hàng.
Người ta thừa nhận
rằng một quân nhẹ cộng với một Chốt thì bằng quân Xe, Nhưng cần nhớ là quân Xe
là quân nặng thứ nhì sau quân Hậu, nó cũng có sức tàn phá rất dữ và nếu một sự
đánh giá thuần túy toán học có thể sẽ bị phỉnh gạt. Bên phía nào quyết định hy
sinh chất thì phải có cách giành thể chủ động và đạt
được nhiều điểm để tấn công.
Ngay khi khai cuộc,
người ta thường bắt gặp những kiểu hy sinh chất để đạt mục tiêu phát triển
nhanh chóng hơn.
BONDAREVSKY – MIKENAS (Hình)
Ván cờ tiếp tục :
12.¥b2!
¥d3 13.0–0 ¥xe2 14.£a4 ¥xf1 15.¦xf1
Nhờ hy sinh chất
như thế mà Trắng cùng một lúc đạt được việc phát triển quân và xây dưng được một
vị thế tấn công.
15...¢b8
16.b5 ¤d8 17.¤xd4 ¥c5 18.¤2b3 ¥xd4 19.¥xd4 b6 20.c5
Đưa Chốt lên phá thành lũy của đối phương.
20...¦e7 21.cxb6 cxb6 22.¥xb6 axb6
23.£a8+ ¢c7 24.£a7+ ¢d6 25.¦d1+
Đen đầu hàng.
Những hy sinh về
chất để giành thế cần nhằm vào những mục đích sau đây :
1- Làm yếu vị trí
những con Chốt đối phương, đồng thời phải có một thế mạnh ở trung tâm.
2. Phải trừ khử những quân quan trọng của đối
phương đang làm nhiệm vụ tấn công hay bảo vệ.
3. Phải làm mất những điểm tựa quan trọng của Chốt
đối phương.
4. Phải kiểm soát những ô quan trọng.
5. Xây dựng cho được những tiền đồn trên trận địa
địch.
6. Phá banh vị trí của Vua đối phương và phóng ra
một cuộc tấn công trực tiếp.
Sau đây chúng ta sẽ
lần lượt xem những trường hợp khác nhau.
RAVINSKY
- SIMAGINE
(Hình)
12...¦xc3!
13.bxc3 ¤xe4 14.¥d4 e5 15.fxe5 dxe5
Giờ đây quân Đen
có một con Chốt thông nguy hiểm ở trung tâm.
Để không bị thắt cổ
từ từ. Trắng đành phải hy sinh quân Hậu một cách tuyệt
vọng.
16.£e1
exd4 17.¥xe4 ¦e8 18.¥xb7 ¦xe1 19.¦axe1 dxc3 20.¦e3 h5 21.¥a6 ¤e5 22.¦xc3 ¢h7
23.¦h3 £d5 24.¥d3 ¢g8 25.¦e3 ¥h6
Và quân Đen đã thắng.
MAROCZY
– RUBINSTEIN (Hình)
Theo vị thế hình
bên, hai quân Tượng trắng nhìn một cách thèm thuồng và đe doa cánh Vua đối
phương... Nhưng :
1...¦xd3
2.¦xd3 ¥e4 3.¦d2
Nếu 3.¦d4, tất nhiên ¥c5!
3...£xc4
4.¦fd1 ¥d5!
Một điểm tựa mạnh ở trung tâm.
5.h3
f5 6.£g6
Maroczy buộc phải
trả lại chất cho đối phương.
6...£xf4
7.¦xd5! £e3+ 8.¢h1 exd5 9.£xf5 ¦d8 10.¦xd5
Và hai bên đi vài
nước nữa thì ván cờ hòa.
KERES - SZABO (Hình)
Quân Đen đe dọa
chuyển Mã sang phòng ngự bên cánh Vua, do đó Trắng quyết định hy sinh chất :
18.¦xd7
¥xd7 19.¥d3 h6 20.£f4
Cũng rất mạnh là 20.£e4 nếu 20...g6
21.¦xg6+
hoặc nếu 20...¢f8 21.¦xg7
20...¢f8
21.¦xg7 ¢xg7 22.£f6+ ¢f8 23.¥g6
Đen đầu hàng.
ALEKHINE - SPENCER (Hình)
36.¦xd6 ¥xd6 37.£xd6 ¦b1+ 38.¢h2 ¢h7
Alekhine đã triệt
hạ quân Tượng mạnh vì nó là trụ cột của hàng phòng ngự bên
Đen. Giờ đây Trắng có thể phát huy
cặp Tượng của mình, ngoài ra con Chốt thông có một sức mạnh mà Đen không thể
coi thường.
39.¥d3 ¦b7 40.¥d4 £f7 41.e5+ ¤g6 42.e6 £e7 43.£e5 ¢h6 44.¥xg6
¢xg6 45.£e4+ ¢h6 46.£f5 £e8 47.h4 £g8 48.e7 ¦b8 49.¥e5
Đen đầu
hàng.
BREYER
– TARRASCH (Hình)
20.¤d4!
c5 21.¦xe7 ¥xe7 22.¤f5
Trắng kiên quyết
chiếm điểm f5.
22...c4
23.£h3 ¥f8
không đi được 23...cxb3 24.¤h6+ ¢g7 25.£xd7
24.¥d1
£c7 25.¥h5 ¦d7 26.¦e1 ¦b8 27.£h4 ¥g7 28.¥e8! ¦dd8 29.¤e7+ ¢h8 30.¥f7! h6 31.£h5
Trắng không buông
phần chủ động.
31...¦f8
Chống lại nước đe
dọa £f5!
32.¤g6+
¢h7 33.¥e6! f5 34.¥xf5 ¦f6 35.¤e7+ ¢h8 36.¤xd5 £d8 37.¤xf6 £xf6 38.¦e6 £g5
39.¦e8+
Đen đầu hàng.
MAKAGONOV
- KASPARIAN
(Hình)
Quân Trắng có một
ưu thế quan trọng về thế trận, nhưng thoạt nhìn người ta không thấy cách nào để
nó tăng cường vị thế. Ván cờ tiếp tục :
42.¦e6!!
¥xe6
Sự hy sinh phải được
Đen chấp nhận và rồi hậu quả của việc bắt Xe sẽ được chứng kiến: một con Chốt
thông tiến xa, mở các cột dọc và đường chéo, đó là những đường để đột nhập tấn
công.
43.fxe6+
¢e8 44.£c2! f5 45.£xf5 £e7 46.£g6+ ¢d8 47.¥e1
Và đứng trước mối
đe dọa ¥xa5 và ¥c3 nên Đen đầu
hàng.
DUBININE
– NOVOTJELNOV (Hình)
15...¦xf3!
Làm yếu cánh Vua đối
phương và tạo một triển vọng tốt:
16.gxf3
¤e5 17.¢g2 ¥e6 18.¥f4 ¦f8 19.¦ae1 £f6! 20.¥xe5
Nước hay 20.¦xe5
20...£xf3+
21.¢h2 £xh3+ 22.¢g1 ¥d5
Và Trắng đã nhanh chóng đầu hàng. 23.f3 cũng không cứu được
ván cờ: 23...¦xf3
24.¦xf3 £xf3 25.£d2 £h1+ 26.¢f2 £g2+ 27.¢e3 £f3+ 28.¢d4 c5# thắng.
TƯƠNG QUAN GIÁ TRỊ CỦA MỘT QUÂN NHẸ
Nói tổng quát thì
một quân nhẹ có giá tri lối ba con Chốt, nhưng đúng ra nó còn tùy thuộc vào những
đặc điểm động của vị trí quân cờ. Nó cũng còn tùy thuộc cái giá phải trả để đạt
được mục tiêu.
Nếu với kết quả chỉ
làm rung rinh vị trí của Vua đối phương thì người ta chỉ cần hy sinh một hoặc
hai Chốt thôi (những ví dụ về đòn phối hợp đã chứng tỏ điều này).
Những ghi chú sau
đây về ưu thế trong trung cuộc, có thể giúp chúng ta nắm được những nguyên tắc
chiến lược chung.
1. Nếu chúng ta lập một đội xung kích Chốt có khả
năng tiến lên được, thì những con Chốt này đền bù được cho một quân nhẹ đã hy
sinh.
2. Nếu đội
xung kích Chốt này bị chận lại vá đối phương thong thả mở cuộc phản công lại
thì 3 con Chốt không thể giá trị bằng một quân nhẹ.
Để mở đầu cho những
ví dụ, trước hết xin mượn một ví dụ của đạt kiện tướng Tiệp khắc Duras. Hình.
Dường như cuộc tấn công của quân Trắng bị sa lầy.
các quân Đen được bố trí ở trung tâm đang đe dọa những diễn biến là :
1.¤xe5!?
£xe5
Nước hay là 1...dxe4 2.d4 c5
2.d4
£d6 3.e5 £d8 4.0–0–0
Và giờ đây những
con Chốt trắng có thể tiến lên trong đội ngũ siết chặt.
4...¤d7
5.f4 ¥g7 6.¥xg7 ¤xg7 7.f5! ¤f8 8.¦df1 £h4 9.¤d2 gxf5 10.gxf5 f6 11.¦hg1 ¦e7
12.¦g4 £h5 13.£f3!
Một nước khủng khiếp hăm dọa một
lúc ba điểm : ¦xg7+, £xd5+, exf.
13...£f7
14.exf6 £xf6 15.£xd5+
Đen đầu hàng
KONOVALOV - PACHMAN (Hình)
21...¤d4!
22.cxd4 exd4 23.¤f4 fxe4
Vấn đề cốt lõi bây giờ là Đen phải bảo vệ cho
chặt những con Chốt lợi hại của mình, Còn Trắng thì rấỉ khó vì địch bao quanh.
24.£g4
£f7 25.¤e2 ¦f8 26.f3 d3 27.¤c3 e3 28.a3 d2 29.¤c2 ¥xc3 30.bxc3 e2
Trắng đầu hàng.
LILIENTHAL
– FLOHR (Hình)
16...£a8!
Quân Đen mong muốn
buộc Trắng phải đẩy Chốt lên e5 dể nhường cho mình ô d5 và Đen sẽ có áp lực mạnh
trên đường chéo a8/h1.
Nếu như Trắnq đi
nước thụ động 17.¤d2?! Mã này là một quân tấn công rất quan trọng
ở cánh Vua, đi khỏi đây sẽ khiến cho Đen nghĩ cách tăng cường nhóm Chốt đa số
bên cánh Hậu.
Nhưng Trắng đã
chơi nước cờ thông minh.
17.d5!
exd5 18.¤d4!
Đúng lắm! Hăm dọa ¤f5 và £g5.
Vì vậy Flohr phải quyết định đổi một quân lấy 3 Chốt.
18...¥c5
Nhưng trước tiên
phải ghim quân Mã nguy hiểm của đối phương.
19.e5
¤e4 20.f3 £e8!
Đen không nên 20...¥xd4 21.¥xd4 ¤c5 22.¥xc5 bxc5 23.¦xc5 và Đen
không còn một đòn phản công nào. Trái lại Đen muốn đổi một quân lấy 3 Chốt và nắm
phần chủ động rất lợi hại.
21.fxe4
£xe5 22.¦e1 ¦e8 23.¢h1 dxe4 24.¥c2 ¦d8
Trong những ví dụ
trước, phía bên nào sau khi hy sinh 1 quân để lấy 3 Chốt thì phải cổ gắng tiến
càng xa càng tốt những con Chốt của mình, buộc đối phương phải hy sinh quân trở
lại để ngăn chận Chốt thành Hậu.
Ở đây, Đen chỉ có
một Chốt ở trung tâm và việc đẩy nó lên một mình không đến đâu. Do đó Đen phải
tránh đổi quân và mở cuộc tấn công.
Nhưng sẽ rất dở nếu
Đen đi: 24...f5 25.£b3+ ¥d5
26.£xd5+ £xd5 27.¥b3 và Trắng ưu thế.
25.¦d1
h6 26.¥c3 f5 27.¦d2!
Ngăn chận đẩy Chốt
f4: Thực vậy, nếu 27...f4 28.¤e6 ¦xd2 29.£xd2 với vị thế thắng chắc.
27...¦f8 28.£e1 Tránh nước ghim quân.
28...¢h8?
Từ đầu đến giờ,
Đen đã chơi một cách đáng chú ý, nhưng ở đây đáng lẽ Đen phải đi 28...f4 nếu 29.¤b5
£e7
hoặc nếu 29.¤e6 nước đi mà Flohr
nghi ngờ 29...£xc3 30.¤xf8 hăm e3 và
f3.
Sau nước đi trên
quân Đen không được đền bù đủ cho quân cờ đã hy sinh vì con Chốt phụ ở cánh Hậu
không đóng một vai trò gì cả.
29.¤e2 £c7 30.£d1 Nhằm bắt đối phương phải đổi Tượng.
30...¥c6 Không thể cho Xe địch xuống hàng ngang thứ
7.
31.¤d4
¥d7 32.¤b3 ¥e6 33.¤xc5 £xc5 34.¦d6?
Vì gần hết giờ nên
Lilienthal vội vả không thấy nước mạnh 34.£a1 cho phép bảo vệ
quân Tượng mạnh.
34...£xc3
35.¦xe6 ¢h7 36.h3 ¦c8! 37.¥b3 £e3
Quân Đen khai thác
khéo léo sự vắng mặt của quân Xe trắng.
38.¥c2
£f2 39.¥b3 ¦c3 40.¦e7 ¦d3 41.£h5 £e1+
Chiếu liên tục,
ván cờ hòa.
NHỮNG CÁCH ĐỔI QUÂN
Trong suốt ván cờ, cần phải tính
toán những khả năng đổi quân, đôi lúc thật bẩt ngờ.
Ở phần khai cuộc,
đổi quân nhằm mục tiêu :
1.Thắng nước hay lợi
thời gian : 1.e4 d5 2.exd5 £xd5 3.¤c3
2. Phá hủy hàng tuyến Chốt đối phương : 1.e4 e5 2.¤f3 ¤c6 3.¥b5 a6 4.¥xc6 dxc6. Sau khi 5.d4 exd4 6.£xd4
£xd4 7.¤xd4
Quân Trắng có một đa số Chốt bên cánh Vua.
3. Xóa bỏ những áp lực của các quân đối phương và
đơn giản hóa vấn đề phòng ngự: 1.d4 d5 2.c4 e6 3.¤c3 ¤f6 4.¥g5 ¥e7 5.e3 0–0 6.¤f3 ¤bd7 7.¦c1
c6 8.¥d3 dxc4 9.¥xc4 ¤d5 10.¥xe7 £xe7 11.0–0 ¤xc3 12.¦xc3 e5...
4. Quá trình bắt buộc trong một tàn cuộc ưu thế.
Điểm này tất nhiên
phải được luôn luôn trình bày với tinh thần của kiện tướng trong tất cả các
giai đoạn của ván cờ.
Đấy chính là một
vũ khí chủ yếu trong kho vũ khí của tất cả các tay đại kiện tướng. Đối với họ
chỉ cần một ưu thế nhỏ cũng có thể khai thác để giành thắng lợi.
Như vậy khi vị thế
ván cờ đã tốt và đòi hỏi phải đơn giản hóa, thì đây là một bổn phận với tay kiện
tướng, nghĩa là phải tiến hành việc đổi quân.
Sau đây là một ví
dụ được rút ra từ thực tiễn chiến đấu của các kiện tướng cờ hiện đại.
1.d4
d5 2.c4 e6 3.¤c3 ¤f6 4.¥g5 ¤bd7 5.e3 c6 6.£c2 £a5 7.cxd5 ¤xd5 8.e4 ¤xc3 9.¥d2
e5 10.bxc3 exd4 11.cxd4 ¥b4 12.¦b1 ¥xd2+ 13.£xd2 £xd2+ 14.¢xd2 ¤b6
Một tàn cuộc được hai bên chấp nhận
khởi diễn. Quân Trẳng có phần ưu thế hơn : hai Chốt lên giữa chừng hoạt động,
Vua lại ở trung tâm. Chắc chắn thắng thì không đảm bảo, nhưng Đen thì phải chiến
đấu lâu dài để cầu hòa.
Làm thế nào giải
thích được là đấu thủ cầm quân Đen đã để thua ván cờ này ? Chắc hẳn rằng vì tin
tuởng khả năng đánh hòa nên chủ quan. Một thái độ tâm tý
không dễ gì khuyên được.
15.¥d3
¥e6 16.a4 0–0–0 17.¤e2 ¤xa4
Đen vẫn trung
thành vói chủ trương đơn giản hóa cuộc cờ.
18.¦a1
¤b2 19.¦xa7 ¢b8 20.¦ha1 ¥c4
Đen đưa Tượng lên
đổi vì quân Tượng này không có tương lai.
21.¥xc4
¤xc4+ 22.¢d3 ¤b6 23.g4!
Ngăn chận 23.f5 và chuẩn bị đẩy những con Chốt bên cánh Vua.
23...¢c7 24.f4 ¦d7! (Hình)
Quân Đen phát hiện
những chỗ yếu trong đội hình củaTrắng: những Chốt d4 và e4 ; Đen chuẩn bị tập hợp
lực lượng để tấn công.
Nước đi kém là: 24...¦a8 25.¦xa8 ¦xa8 26.¦xa8 ¤xa8 27.¤g3! và Trắng
có những cơ may tốt đẹp trong tàn cuộc Mã.
25.¦7a5
Rất đáng học tập!
Mục tiêu là nhằm làm cho đối phương có thêm những chỗ yếu với nước ¦a5-g5. Khi những chỗ yếu của đối phương không
thể từ trên trời rơi xuống cho ta thì chính ta phải tạo ra chúng.
25...¦hd8 26.¦g5 f6
Không hay: 26...g6 sẽ tạo ra những điểm yếu ở các ô f6 và h6.
27.¦ga5
¤c8
Chuẩn bị phản công vào e4
28.f5
Nước khá hơn là 28.h4 ¤d6 29.¤c3 tiếp theo là e5 hoặc f5. Giờ đây Đen có
vài đòn phản công.
28...g5
Ngăn cấm Mã nhảy
vào ô f4 nhưng lại cho phép mở màn một cuộc xâm chiếm
cột h.
29.h4
h6 30.hxg5 hxg5 31.¦h1 ¤d6 32.¦h6! ¦e7 33.¤c3 ¦de8
( Hình)
34.e5!
Trắng bạo gan đề ra những vấn đề mới.
34...fxe5
35.¤d5+ cxd5 36.¦c5+ ¢b8 37.¦xd6 exd4 38.¦cxd5 ¦e3+ 39.¢c4 ¦c8+ 40.¢xd4 ¦g3
41.f6
Con Chốt thông nguy hiểm cùng quân Vua chủ động đảm bảo thắng lợi cho
quân Trắng.
41...¦xg4+
42.¢e5 ¦f4 43.¦d8 ¦xd8 44.¦xd8+ ¢c7 45.¦g8 ¢d7 46.¦g7+ ¢e8 47.¦xb7
Tình huống thật là
nghịch lý. Bên Đen nếu không còn Chốt g5 thì ván cờ sẽ hòa
47...¦f2
48.¢e6 ¦e2+ 49.¢f5 g4 50.¢g6
Vua Trắng đã tìm
thấy chỗ ẩn náu tốt nhất.
50...¦f2
51.f7+ ¢f8 52.¦b8+ ¢e7 53.¦e8+
Đen đầu hàng.
FLOHR
– THOMAS (Hình)
Ở đây, quân Trắng
với một đòn phối hợp nghệ thuật, buộc đối phương phải đơn giản hóa thế cờ và có
lợi cho mình.
20.¤f5!
exf5 21.¥xf6 gxf6 22.¦xd6 ¦xd6 23.£g3+ ¢h7 24.£xd6
Từ trung cuộc được
chuyển sang tàn cuộc với thắng lợi thấy rõ ! Đen có 3 con Chốt chồng trong khi
Trắng khống chế các đường mở.
24...¦g8
25.g3 ¢g6 26.¦e7 £f3 27.¦xa7 ¦e8 28.¦e7
Một sự điều động đổi
quân đặc sắc. Việc đổi quân giảm mất mọi triển vọng phản công của địch và Trắng
muốn yên ổn phát huy ưu thế chất của mình.
28...¦xe7 29.£xe7
Đen muốn “thừa nước
đục thả câu” nhằm hăm dọa chiếu liên tục, nhưng Trắng đã đề cao cảnh giác!
29...£d1+ 30.¢g2 £c2
31.£e3 £xa2 32.£xb6 £a8+ 33.¢g1 £a1+ 34.¢g2 £a8+ 35.¢f1 f4 36.£d4 fxg3 37.hxg3
f5 38.£d5! £a3 39.c5 f4 40.gxf4 f6 41.¢g2 £c1 42.£e4+
Đen đầu hàng.
Một cuộc đổi quân
có thể chỉ nhằm làm yếu những ô quan trọng chiến luợc.
MECHGAILIS
- KAMEMBERG
(Hình)
Theo thói quen,
người ta thường lên Tượng nách g7 để bảo vệ ô f6, Kế hoạch của Trắng gồm hai phần:
trước hết là đổi quân Tượng g7, tiếp theo là chiếm lấy đường chéo yếu.
14.¦b1
¦e8 15.b4 £d8 16.¥b2! ¦b8 17.£d2 b6 18.¥xg7 ¢xg7 19.£c3+ f6 20.¦b2 £e7 21.f4
£f8 22.¦be2 ¦bd8 23.g4! ¤h4
Đến đây có một đòn
phối hợp nhỏ:
24.¤xf6 ¦xe2
Không đi được 24...£xf6 25.¦e7+ và thắng lập tức.
25.¤xd7+
¢g8 26.¤xf8 ¦xg2+ 27.¢h1 ¦xf8 28.¦e7
Đen đầu hàng.
Trong ví dụ tiếp
theo đây, quân Đen, sau một cuộc đổi quân bẳt buộc đã làm yếu hẳn cả một vùng
bên Trắng.
RUN
– VISTANEZKIS (Hình)
1...e5!
2.c5
Nếu Trắng đổi Chốt
e5 thì còn Chốt e3 yếu.
2...e4
3.¥e2 ¥xg3
Nước đi trung gian
khá mạnh làm rung rinh cánh Vua đối phương.
4.hxg3
¥xf3 5.¥xf3 exf3 6.£xf3 ¦fe8
Khỏi sự khống chế
các ô Trắng.
7.¥f2
¦e6 8.¦d3 ¦be8 9.¦e1 ¤e4! 10.¦e2 ¦g6
Tập trung các quân
ở trung tâm ! Chiếm vùng trung tâm không phải là mục đích cuối cùng: đây là cuộc
tấn công vào bên cánh:
11.¢h2
£d7 12.¥e1 ¦f6 13.£g2 £g4 14.b4 ¤g5 15.e4 £h5+ 16.¢g1 ¤h3+
Trắng đầu hàng.
Khi nghiên cứu về
cách sử dụng đúng đắn cặp Tượng và cặp Xe thì chúng ta đã có thể thấy rõ tầm
quan trọng chiến lược của vấn dề đổi quân. Đây là một thứ vũ khí mà biết sử dụng
sẽ tạo được ưu thế.
Để kết thúc bài học
này, chúng ta cần phải cần thận tronq những trường hợp đổi quân không có lợi.
STALDA - KLAVINE (Hình)
7.¤xc6?
Tăng cường trung
tâm cho đối phương và lại mở cột h cho đối phương.
7...bxc6
8.£d3 ¥e7 9.0–0 0–0 10.f4 ¤d7 11.f5?
Nên đẩy Chốt d5
thích hợp hơn.
11...¥b7 12.£h3 d5 13.¥f3 £b6+
14.¢h1 d4! 15.¤d1 ¥a6 16.¦e1 £a5 17.c3 dxc3 18.¤xc3 ¤c5
Ô d3 rất yếu.
19.¥e3
¤d3 20.g4? ¥c5 21.£g2 ¤xe1 22.¦xe1 ¥xe3 23.¦xe3 ¦ab8 24.¦e1 £b4 25.£g3 £xb2
Và quân Đen đã
giành thắng lợi
Một ví dụ khác: Hình
6...¥xe3
Đây cũng là một sự đổi quân không
có lợi: vì sau khi 7.fxe3 mở
cột f ra cho đối phương và ô d4 của đối phương lại đuợc tăng cường. Còn sự yểu kém có tính chất
chiến thuật do Chốt chồng trên cột e không có gì quan trọng trong thực tế.
Do đó kết quả là
Trẳng thắng cuộc.
NIMZOVITCH
- TAUBENHAUS
(Hình)
1...¤xe3?
Tiêu diệt quân Tượng
đang công của đối phương nhưng bị phản tác dụng:
- Một là tăng cường trung tâm cho quân Trắng.
- Hai là mở cột f cho Trắng.
- Ba là cho phép đẩy Chốt e3-e4.
2.fxe3 b5?
Làm yếu ô c5. Tốt
nhất nên 2...a5 tiếp theo sẽ đi ¦ac8.
3.¦c5
¦fc8 4.¦dc1 g6 5.a3 ¤e8 6.b4 ¤d6 7.£f2 f5 8.£f4 ¤e8 9.¥e2 ¤d6 10.¥f3
Tăng cường hoạt động
cho các quân Trắng.
10...¦xc5
Cho Trắng một Chốt
thông.
11.dxc5
¤e8 12.¦d1 ¤f6 13.c6 ¥c8 14.c7 ¦a7 15.¦d8+ ¢g7 16.¦xc8 ¦xc7 17.¤xg6
Đen đầu hàng.
ALATORZEV
– LEWENFISCH (Hình)
12...f4
13.gxf4??
Một sai lầm nghiêm
trọng về vị trí: quân Đen sẽ có được một điểm mạnh ở e5, dãy Chốt trắng thì bi
tháo rời ra và có con Chốt "h" lẻ loi. Tốt nhất: 13.g4 dù cho
13...h5, Đen vẫn
chủ động.
13...exf4 14.¤f3 ¤g6 15.¦c1 £e7 16.¦e1 ¤de5 17.¤fxe5 ¤xe5
18.f3 b6!
Nhằm gây khó cho
c4-c5.
19.¤xe5
£xe5 20.£d2 ¥d7 21.£c3 ¦fe8
Quân ¦a8 phải đứng tại chỗ
trên cột này để đánh trả lại nước b2-b4 bằng a7-a5.
22.£xe5
¦xe5 23.a3 a5 24.b3 ¢f7 25.¢f2 ¢f6 26.¢e2 ¦h5 27.¦h1 ¢e5
( Hình)
Thắng lợi về vị
trí của quân Trắng đã bị nghiền nát: con Chốt h2 bị lẻ loi và yếu, quân Tượng
g2 (Tượng xấu) chỉ đóng vai trò thụ động, những ô đen thì rất yểu trong trận địa
quân Trắng.
28.¢d3
h6 29.h3
Và giờ đây lại
thêm một điểm yếu ở ô g3.
29...¦g5
30.¦h2 ¦g3 31.h4 ¦g8 32.¢e2 g5 33.hxg5 hxg5 34.¢f2 g4 35.¦h5+ ¢d4 36.¦d1+ ¢c3
37.¦h7 gxf3 38.¥f1 ¢c2 39.¦d3 ¥h3 40.¦xf3 ¦xf3+ 41.¢xf3 ¥xf1 42.¦xc7 ¦f8 43.¦c6
¢d3 44.¦xd6 ¥e2+ 45.¢f2 f3 46.¦h6 ¦g8 47.¦h2 ¢xe4 48.¦h4+ ¢d3 49.¦h2 ¦g6
Trắng đầu hàng.
Hồ Văn Huỳnh, biên tập
