LÀM VIỆC VỚI MÁY TÍNH: Miguel Illescas:

Miguel Illescas:

Làm việc với máy tính:

Máy có đánh lừa chúng ta không? Chia tay sự quyến rũ?

Trong những năm gần đây, máy tính và chương trình ngày càng mạnh mẽ đã có thể giải quyết những bí ẩn của hầu hết vị trí chỉ trong vài giây. Điều này dẫn tới xu hướng theo dõi các giải đấu lớn bởi chương trình phát sóng trực tiếp với máy phân tích được kết nối, giám sát mọi nước đi của Đại kiện tướng. Các fan hâm mộ, đứng trên vai của người khổng lồ, nghĩ rằng anh ta là một nhân vật lớn và phê bình Carlsen mạnh mẽ vì thiếu một cú đấm chiến thuật, hoặc Karjakin, vì không thể nhìn thấy nó. "Thật là một tay cờ tồi! Thật dễ dàng ... "Anh ấy hét lên trong  hoài nghi, gần như tức giận. Thí dụ, chúng ta hãy lấy nước nổi tiếng 20...¤xf2 có thể đưa ra một ván hòa đẹp cho Karjakin trong ván cờ thứ mười, mà ông đã thua cờ tàn. Nó đã bị các nhà báo lớn chỉ trích rất nhiều. Có thật là dễ dàng không?

Carlsen - Karjakin

WCC New York (10) 2016

Ở vị trí này, ván cờ tiếp tục với 20...d5 21.£h5 ¤g5 22.h4 ¤f3 23.¤xf3 £xf3+ 24.£xf3 ¦xf3 25.¢g2, một chuỗi các nước đi rất tự nhiên dẫn đến cờ tàn tốt hơn một chút cho trắng, Carlsen tiếp tục chiến thắng trong cách làm tốt.

Trong khi Karjakin đang suy nghĩ về nước đi thứ 20 của mình, khán giả trên Internet đã hít thở ý kiến của máy phân tích, đưa ra kết quả đánh giá cân bằng, kết quả của việc lặp đi lặp lại các nước đi xảy ra trong biến kỳ lạ.

20...¤xf2+! 21.¢g2 ¤h4+!

22.¢g1 ¤h3+ 23.¢h1 ¤f2+ 24.¢g1 ¤h3+ với cân bằng!

Nhưng Karjakin cuối cùng đã chơi tự nhiên 20...d5, và trước khi chúng tôi hồi phục từ sự phấn khích Carlsen đã trả lời nhanh chóng với 21.£h5 (thay vì thận trọng 21.f3), mà vẫn cho phép ăn trên f2, mà lại là chính xác. Các mạng xã hội bắt đầu cháy! Khán giả đang bức tóc của họ. Làm thế nào hai người vào đến vòng chung kết giải vô địch thế giới không nhìn thấy cái gì đó quá rõ ràng? Có thể được đọc trên mạng. Tôi sẽ lặp lại câu hỏi. Có thực sự rõ ràng không? Làm thế nào để ước tính sự khó khăn của một đòn phối hợp? Tất nhiên, máy nhìn thấy sự thật tại chỗ và biến mà nó cung cấp không chấp nhận bất kỳ cuộc thảo luận nào. Nhưng chúng ta hãy xem xét từng bước phân tích để hiểu rõ hơn

21...¤xf2+!

Là một nước đi xấu, khiến cho mã bị ghim và rõ ràng bị mất sau khi

22.¢g2

Ở đây, hầu hết các kiện tướng ngừng phân tích, bởi vì kinh nghiệm cho chúng ta biết rằng mã bị mất trong những trường hợp này, ngoại trừ phép lạ. Và phép lạ tồn tại như một sự hy sinh:

21...¤h4+!

dựa trên thực tế là sau

22.gxh4 £g6+

Vua trắng không có nơi nào để ẩn nấp, vì mã đen kiểm soát ô h1 và h3, và trắng phải trả lại chất với kết quả tốt. Một khi đã nhìn thấy, nó có vẻ dễ dàng, nhưng không có nước nói đến trong tâm trí của Đại kiện tướng để tưởng tượng nhảy đến h4, dẫn đến đòn phối hợp rất hiếm hoi. Tôi đã gặp rắc rối để tìm kiếm cơ sở dữ liệu Mega 2017 cho một mô hình tương tự: mã hy sinh trên h4 để chiếu trên g6, với mã trên f2. Trong gần bảy triệu ván cờ, bạn có biết tôi đã tìm thấy bao nhiêu? SỐ KHÔNG. Không phải là một thời gian duy nhất trong lịch sử của cuộc thi cờ vua đã có một đòn phối hợp tương tự. Do đó, không có gì đáng ngạc nhiên khi tâm trí của Karjakin hầu như tự động loại bỏ nước ăn quân "xấu " trên f2. Còn cơ hội "bỏ lỡ" trong nước tiếp theo? Về mặt lôgic, nếu hai trong số hai đối thủ không nhận thấy đòn đánh ở nước thứ 20, họ sẽ không nhìn thấy nó ở nước thứ 21. Bởi vì nó thật khó hơn!

Sau 20...d5 21.£h5

20...¤xf2+! 21.¢g2

Đen đã dự đoán:

22...£f7!

đó là nước đi duy nhất. Và cái tiếp theo là rất xấu, vì sau:

23.¢g1

Nước đi duy nhất giữ cân bằng là sự im lặng:

23...£f6!! trả lời 24.¤g4 (hoặc 24.¤d1) với  24...£g5!!

Vì hóa ra rằng sau 25.£xg5 ¤h3+, mã được cứu.

Hoan hô cho máy phân tích! Nhưng rất khó để tìm ra những nước đi bất thường này khi có những lựa chọn thay thế hợp lý như 20 ...d5. Tựa đề "lời chào tạm biệt sức hấp dẫn" lớn hơn lời giải thích. Với máy phân tích trên, bất cứ ai cho rằng để biết sự thật và giả định có thẩm quyền chỉ trích đúng nhà vô địch thế giới. Thật đáng tiếc, theo tôi, điều đó làm tôi cảm thấy một chút hoài nghi trong những năm tháng mà người hâm mộ và báo chí đã dành vài tháng để bác bỏ sự hy sinh của Mikhail Tal.

Cuối cùng, tôi muốn kể cho bạn một giai thoại ngắn sau. Karjakin vừa thua trận thứ 10 và có nghĩa vụ phải đối phó với các kênh truyền hình, trước hết. Các nhà báo tiếp cận anh ta và hỏi với một giọng hào hứng: "Anh có thể cho tôi biết gì về vụ lừa đảo này ở nước đi 20 khi bạn đẩy chốt của mình lên d5?" Anh hỏi câu hỏi như thể anh ấy hỏi tiền đạo sao anh có thể bỏ lỡ một bàn thắng dễ dàng. Karjakin không hiểu gì cả, và anh ta trả lời một cách thận trọng, "Tôi không chắc bạn có ý gì, nhưng tôi chắc chắn đã không bị thua vì nước đi tự nhiên như 20 ... d5." Nhà báo không biết trả lời gì.

Đánh giá toán học so với đánh giá thực tiễn

Để chơi cờ vua tốt, và dĩ nhiên để phân tích, bạn cần phải có khả năng đánh giá một vị trí tốt. Để làm điều này, chúng ta phải xem xét một số yếu tố, rõ ràng nhất là sự an toàn của vua và sự cân bằng chất. Gần như ngay từ đầu, máy phân tích cũng tính toán khái niệm hoạt động của quân, đó là điều cần thiết, và ngày nay các chương trình hiện đại cũng tính đến vô số các yếu tố, cấu trúc và năng động.

Tuy nhiên, mặc dù tất cả các cải tiến,máy phân tích vẫn đáng tin cậy nhiều trong tính nước đi hơn là trong đánh giá mà chúng đưa ra. Nó thường xảy ra rằng, khi phát triển một biến, máy phân tích sửa chữa đánh giá ban đầu bằng cách loại bỏ  đường chân trời tính toán.

Máy tính phân tích đánh giá vị trí như thế nào?

Đối với mỗi vị trí, máy tính phân tích bổ sung và trừ đi tất cả cái tốt và xấu từ mỗi bên, ngoài các chất: nếu vua của bạn không an toàn, đánh giá giảm xuống, ngay cả khi không có cuộc tấn công ngay lập tức. Nếu mã của bạn có thể đặt trong một ô yếu của đối phương, đánh giá sẽ tăng lên. Với chốt chồng, nó sẽ giảm xuống, một lần nữa. Và như vậy, hàng trăm và hàng trăm yếu tố. Sau khi thu hẹp tính toán tới giới hạn cho phép của máy phân tích và trộn tất cả các yếu tố vào máy, chương trình cho điểm cho mỗi nhánh của biến, cho giá trị trong các đơn vị chốt, với số thập phân của chúng.

Cuối cùng, Máy tính phân tích đưa ra số học và toán học chính xác của một đánh giá vị trí. Nhưng điều này không phải lúc nào cũng đủ cho kỳ thủ. Đánh giá cân bằng có nghĩa gì trong tình huống chiến thuật điên rồ, nếu chúng ta cần tìm ra một số nước đi duy nhất và kỳ lạ, rõ ràng đối với máy tính phân tích nhưng hầu như không thể đối với con người bằng máu bằng thịt? Hãy nhớ lại Mikhail Tal, khi anh thừa nhận rằng có lẽ đòn phối hợp của anh ấy không hoàn hảo, nhưng nó gây ra những vấn đề không thể giải quyết được đối với đối phương.

Ý tưởng sau đó phát sinh: kỳ thủ cần một đánh giá thực tế về vị trí. Không chỉ là sự thừa nhận rằng vị trí đang chiến thắng, nhưng liệu nó có dễ dàng hay không để chơi, có tính đến xác suất của một trong hai bên để phạm một sai lầm.

Lấy thí dụ như vị trí đã xảy ra trong ván cờ quyết định nhất của chung kết Giải vô địch cờ vua Thế giới, thứ ba của tiebreaker. Một thời điểm quan trọng đã đạt được sau nước đi thứ 36 của đen. Carlsen đã hy sinh một chốt cho một khoản bù đắp lớn.

 Karjakin - Carlsen

WCC New York (play off 3) 2016

Ở đây, máy tính phân tích đánh giá vị trí như nhau, có thể hoàn toàn đúng với quan điểm tuyệt đối, nhưng rõ ràng là dễ chơi hơn cho đen. Trắng phải phòng thủ kiên cường, và thậm chí trong trường hợp tốt nhất, trao đổi các quân nặng tích cực của đối phương, với quân tượng khủng khiếp họ chỉ có thể mơ ước được hòa. Như chúng ta đã biết, Karjakin sai lầm và thua trong ba nước.

36.£e1?

Theo máy tính phân tích, trắng chống lại các nước đi thụ động như 36.¥d3 hoặc 36.¥a2

36...£b2 37.¥f1 ¦a2 38.¦xc7 ¦a1 0–1

Hãy xem thí dụ khác về đánh giá không chính xác từ quan điểm của con người, cũng từ cùng một trận đấu

Carlsen - Karjakin

WCC New York (8) 2016

Theo máy tính phân tích làm việc với độ sâu lớn, vị trí này cân bằng hoặc hơn kém một chút sau 51.£b7+ hoặc 51.h4. Sự thật là phòng thủ vị trí này với  trắng là một cơn ác mộng, và rõ ràng là với mã khổng lồ và chốt hùng mạnh trên a3 đen không có nguy cơ thua. Kết quả rất có thể là trắng để kết thúc chiến thắng, thí dụ, đưa vua trắng hỗ trợ chốt sau một loạt các nước chiếu, một cuộc hành trình vượt xa tầm nhìn của việc tính toán máy tính phân tích. Như chúng ta đã biết, ván cờ kết thúc nhanh chóng sau khi sai lầm

51.£e6? h5! 52.h4 a2!

Và Carlsen đầu hàng, bởi vì ngay cả sau khi bắt giữ chốt ông vẫn còn trong một mạng lưới chiếu hết

53.£xa2 ¤g4+ 54.¢h3 £g1 55.£b2+ ¢g6!

Chúng ta nhận thấy cùng một vấn đề đánh giá như cờ tàn với những câu hỏi với Hậu + chốt: Hậu. Nhiều người trong số họ là hòa, nhưng bên mạnh hơn thường kết thúc bằng chiến thắng, bởi vì phòng thủ cần độ chính xác cao.

 

Đen đi

Đánh giá, theo máy tính phân tích: 0,00 cân bằng. Nhưng đa số các kỳ thủ sẽ không thể cứu cờ tàn này! Đó là một dãy gồm 6 nước đi duy nhất để đen không bị thua:

1...¢f3! 2.f6 £g8+!

2...¢g4 3.£e7! £b8+ 4.£b4+

2...£f7+ 3.¢b4 ¢g4 4.£e7 £a2 5.f7 £b2+ 6.¢a5 £a2+ 7.¢b6 £b3+ 8.¢c7 £c4+ 9.¢d8 thắng

3.¢c3 ¢g4! 4.£e7 ¢h5! 5.f7 £g3+ 6.¢c4 £f4+

Và  đen đi theo con đường hẹp dẫn đến hòa.

Sẽ là khả thi đối với các chương trình để đưa ra một đánh giá thực tế?

Kỳ thủ được định hướng bởi máy tính phân tích sẽ làm tốt hơn không chỉ nhìn vào đánh giá của các nước đi tốt nhất, mà còn ở hai hoặc ba nước tốt nhất, và làm sâu thêm các biến bắt buộc kiểm tra nếu một trong các bên là "trên bờ của vực thẳm ".Trong trường hợp đó, ngay cả khi máy tính phân tích công bố cân bằng, nên nghi ngờ biến đó.

10 LỜI KHUYÊN VỀ CÁCH PHÂN TÍCH VỚI MÁY TÍNH

1. Luôn luôn nhìn vào vị trí một cách khách quan, suy nghĩ cho chính mình mà không bị ảnh hưởng bởi đơn vị đo (mô-đun).

2. Nhập nước đi mà bạn sẽ chơi, ngay cả khi nó không phải là một trong số những gợi ý, để xem các câu trả lời được cung cấp; phát triển các biến khác nhau để hiểu được giá trị thực sự nước đi của bạn.

3. Yêu cầu chương trình cho bạn thấy ba hay bốn nước đi tốt nhất, để có được một cái nhìn tổng quan nhanh về vị trí 

4. Không được đánh giá máy tính cho các cấp, vì nó chỉ là một hướng dẫn. Điều quan trọng hơn là phải đoán được đánh giá thực tế và liệu vị trí đó có dễ chơi hay không. Sự khác biệt nhỏ trong đánh giá nên được loại bỏ như một lợi thế thực sự.

5. Nhìn chung, không để máy tinh phân tích nghĩ  hơn hai hoặc ba phút cho mỗi nước đi. Cần phải tiếp tục bằng cách thực hiện các nước đi chính, đặc biệt là nếu đánh giá của nó là vượt trội đáng kể so với một nước tiếp theo sau, và để phát triển các biến khác.

6. Ngừng phân tích khi hai bên bắt đầu có nhiều nước đi có giá trị tương đương. Nó không có ý nghĩa dành nhiều thời gian với chương trình ở các vị trí tĩnh.

7. Trong các tình huống chiến thuật, đánh giá là không đáng tin cậy cho đến khi vị trí ổn định. Chúng ta sẽ biết rằng một đánh giá là ổn định khi một số nước đi tốt nhất đưa ra một giá trị tương tự, và cũng như sự đáp lại của đối phương.

8. Khi máy tính phân tích mất nhiều thời gian tiến tới mức sâu hơn, đây là thời điểm tốt để tiến lên phía trước hoặc dừng phân tích và đưa ra kết luận.

9. Tốt nhất là bạn viết các biến này, xem xét lại từ từ, cố gắng hiểu được ý nghĩa của mỗi nước đi, cho đến khi chúng ta có thể viết lại đánh giá thành các từ hoặc ký hiệu, loại bỏ phần còn lại của nước đi.

10. Đừng làm bất cứ điều gì khác trong khi phân tích, bởi vì sự tập trung bị gián đoạn và chúng ta có thể quên những gì chúng ta đã học được trong tiến trình. Không làm việc để rời khỏi máy tính phân tích dành thời gian trên Facebook!
Hồ Văn Huỳnh dịch từ " Các bài nghiên cứu của Ban huấn luyện FIDE"