LÀM CÁCH NÀO ĐỂ KIỀM CHẾ MỘT DÃY CHỐT ?

LÀM CÁCH NÀO ĐỂ KIỀM CHẾ MỘT DÃY CHỐT ?

Trong bài dẫn nhập, chúng tôi đã chỉ rõ mối quan hệ chặt chẽ giữa khai cuộc và trung cuộc đồng thời ảnh hưởng quan trọng của cấu trúc Chốt đối với diễn tiến của trận chiến ngay từ khi khai cuộc, ảnh hưởng đến cả sự động viên các lực lượng và sự tập trung quân.

Về vấn đề này, điều tiên quyết là làm sao kiềm chế cho được những con Chốt đội quân xung kích của đối phương. Người ta có thể nói rằng vấn đề cơ bản của mọi kế hoạch chiến lược nằm trong những mục tiêu sau: xuyên phá cho được lằn ranh chiến tuyến trên bàn cờ và đạt đến ưu thế không gian, kế tiếp, với những hoạt động phối hợp lực lượng, hạn chế cho được hoạt động của những quân đối phương, tạo áp lực lên chúng và rồi tiêu diệt chúng.

Đi tiên phong cho chiến lược tấn công này là những con Chốt, Chính nhờ có chúng mà ta mở màn cuộc tấn công vào trung tâm, từng bước tiến lên và lấn chiếm mỗi lúc càng nhiều lãnh thổ của đối phương.

Do đó, bên phòng ngự phải chận đứng kịp thời những bước tiến quỷ quyệt của mấy con Chốt bằng những biện pháp đề phòng, kiềm giữ cho được chúng dừng lại.

Trước hết chúng ta hãy xem một ví dụ về những hậu quả khi không chịu thực hiện lời chỉ dẫn trên.

 Đây là nước biến của ván cờ Ý [C54]

1.e4 e5 2.¤f3 ¤c6 3.¥c4 ¥c5 4.c3 ¤f6 5.d4 exd4 6.cxd4 ¥b6? 7.d5 ¤e7 8.e5 ¤g4 9.d6 cxd6 10.exd6 ¤c6 11.¥g5 ¤f6 12.0–0

(Xem hình)

Quân Trắng đang đe dọa nước ¤c3-¤d5 là nước rất độc, vả lại người ta không thấy được cánh Hậu của Đen sẽ phát triển bằng cách nào: ván cờ Đen đã thua về chiến lược.

Lúc Đen đi 6...¥b6 là một lỗi lầm vụng về.

Nên đi 6...¥b4+ (như 7.¤c3 ¤xe4 bẻ gãy trung tâm). 7.¥d2 ¥xd2+ 8.¤bxd2 d5!, quân Chốt xung kích của đối phương bị vỡ, Trắng có thể đi tiếp 9.exd5 ¤xd5 và cuộc thế cân bằng.

BOTVINNIK - LEWENFISH [D23]

1.d4 d5 2.c4 dxc4 3.¤f3 ¤f6 4.£a4+ c6 5.£xc4 ¥f5

Đen muốn chận Chốt "e" tiến tới ' bằng áp lực các quân

6.¤c3 ¤bd7 7.g3 ¤e4 8.¥g2 ¤d6

Theo lời ghi chú của Botvinnik thì Đen nên đơn giản hóa thế cờ bằng 8...¤xc3 9.bxc3 ¤b6 10.£b3 ¥e4 11.¤e5 ¥d5 12.¥xd5 £xd5 13.f3 và thắng lợi về thế của Trắng không quan trọng trong thực tế.

9.£a4 ¤b6 10.£d1 £c8 11.0–0 ¥h3

Đen đi như vậy mất nước, tốt hơn nên: 11...¥d7 tạo cho Tượng đen cơ hội phản công

12.e4 ¥xg2 13.¢xg2 e6

(Xem hình)

Dường như Đen thành công trong việc kiềm chế đội quân Chốt xung kích, nhưng Trắng lợi dụng được vị trí bất lợi của Vua đen và xông thẳng vào.

14.d5 ¥e7

Không có cách nào hay hơn ! Nếu 14...cxd5 15.exd5 ¥e7 16.¥f4 0–0 17.dxe6 v.v...

Quân Đen không thể Chốt ăn liên tiếp hai lần vì Vua sẽ lộ.

15.e5 ¤b5 16.d6 ¤xc3 17.bxc3 ¥d8

Quân Trắng đã có một thắng lợi quan trọng về không gian và đang tìm cách từ ưu thế đó tạo ra những điểm yếu trong trận địa của Đen.

18.£d4 c5 19.£g4 ¦g8 20.£e4

Trong bảo vệ, điều đặc biệt quan trọng là tránh mọi sự làm suy yếu Chốt trừ khi không có nước đi nào khác.

¦h8 21.¥e3 ¤d7 22.¤d2 f5 23.£a4 ¢f7 24.f4 a6 25.¢g1 b5 26.£c2 £c6 27.c4 ¦f8

 Tình hình của Đen rất khó khăn nhưng Trắng muốn khai thác tấn công không phải dễ. Botvinnik nghĩ là sau khi: 27...b4 28.a4 a5 thì Trắng rất khó xông vào.

28.¤b3

Nước đi chính xác là 28.a4! vì nếu 28...b4 29.a5 và quân Tượng đen d8 bị chôn sống !

28...b4 29.a3 bxa3

Quân Đen đã chán nản vì phòng ngự quá cực nhọc, do đó đã phạm sai lầm quyết định. Đáng lẽ Đen nên đi 29...a5, nếu 30.axb4 axb4 31.¦xa8 £xa8 32.£f2 ¥b6 33. ¦a2£c6, người ta chưa thãy Trẳng có cách gì để tăng cường vị trí của mình.

30.¦xa3 a5 31.£g2! £xg2+ 32.¢xg2 a4 33.¤xc5 ¤xc5 34.¥xc5 ¦c8 35.¥f2 ¦xc4 36.¦fa1

Giờ thì Chốt đen bị bắt thôi

36...¦c2 37.¦1a2 ¦xa2 38.¦xa2 ¢g6 39.¦xa4 ¦f7 40.¦a8 ¦d7 41.¢f3 ¢f7 42.¢e2

Đen đầu hàng.

      Trong những hệ thống "xưa cũ" của phòng như cổ điển, người ta kiềm chế Chốt đôi phương bằng cách đưa Chốt lên đối mặt nhau. Ví dụ:

1.d4 d5 2.c4 c6 hoặc là 1.d4 d5 2.c4 e6 hoặc cũng có thể 1.e4 e5 2.¤f3 ¤c6 3.¥b5 a6 4.¥a4 ¤f6 5.0–0 ¥e7 6.¦e1 b5 7.¥b3 d6 8.c3 0–0 9.h3. Tất cả những hệ thống phát sinh từ vị thế này (như 9.¤bd7 hay 9.¤fd7 tiếp theo ¥f6 hoặc 9...¤a5 10.¥c2 c5 11.d4 £c7 đều có mục tiêu đầu tiên là kiềm chế không cho Chốt đối phương tiến chiếm trung tâm. Quân Đen không sợ Trắng đẩy d4-d5 vì như vậy tình hình căng thẳng ở trung tâm biến mất và Đen phản công vào cạnh sườn.

       Trong cuộc chiến đấu chống lại những dãy Chốt linh hoạt ngày nay người ta thường áp dụng những phương pháp sau đây:

       Người ta để cho Chốt đối phương tiến lên trên mặt trận rộngvới ý đồ cụ thể để kiềm chế sau đó, không cho chúng tiến lên bằng sức ép của các quân và coi chúng như những mục tiêu.

LLIVITZKY - SCHAPOCHNIKOV [A77]

1.d4 ¤f6 2.c4 c5 3.d5 e6 4.¤c3 exd5 5.cxd5 d6 6.¤f3 g6 7.e4 ¥g7 8.¥e2 0–0 9.0–0 ¦e8 10.¤d2 a6 11.a4

Một nước ngăn chận đặc sắc quân Trắng không muốn Đen hình thành Chốt a6-b5 c5-d6. Và để đạt được việc này phải chịu yếu b4.

Chúng ta cũng gặp được sự điều quân tương tự trong cuộc “ Thí chốt cánh Hậu chấp nhận” (1...d5 2.c4 dxc4 3.¤f3 ¤f6 4.e3 e6 5.¥xc4 c5 6.0–0 a6 7.a4 )  Để gây khó khăn nước tiếp b7-b5 rồi sau ¥c8-b7

11...b6 12.f4 ¦a7! 13.¥f3 ¦ae7 14.¦e1

 (hình)

Mọi việc bây giờ đã sáng tỏ: Quân Trắng nhằm vào việc đẩy Chốt e4-e5 còn Đen thì chống lại bằng mọi cách. Nhưng mục đích của Đen không chịu một thái độ thụ động. Do đó Đen liều lĩnh mở một cuộc tấn công vào cánh Hậu.

14...b5! 15.axb5 axb5 16.¤xb5 ¥a6

Hơi sớm nếu đi 16...¤xd5 vì 17.¤c4!

17.¤c3 ¥d3! 18.¦a8 £b6 19.£b3

Để giải tỏa áp lực quân Đen, Trắng phải chịu hy sinh một Chốt: 19...£xb3 20.¤xb3 ¥c4 21.¤a5 ¥xd5 22.¤xd5 ¤xd5 23.¦xb8 ¦xb8 24.¤c6 ¦b6 25.¤xe7+ ¤xe7 26.¦e2, Trắng còn lại cặp Tượng có thể chống cự mãnh liệt.

Nhưng Đen thích cải thiện vị trí các quân hơn là đổi quân.

19...¤fd7 20.£xb6 ¤xb6 21.¦a3 ¥d4+ 22.¢h1 c4! 23.¦d1

Trắng vẫn sợ Đen đi ¥xc3 và ¤xd5.

23...¥xc3 24.¦xc3 ¤xd5!

Rồi cũng thế !

25.¤xc4 ¤xc3 26.¦xd3 ¤xe4 27.¥e3 ¦c7

Chiến lược của Đen đã thắng lợi.

28.b3 ¤a6 29.¥b6 ¦c6 30.¥g1 ¤ac5 31.¦e3 ¤xb3 32.¤e5

Cũng thua thôi nếu đi: 32.¤xd6 ¤f2+33. ¥xf2 ¦c1+34.¥g1 ¦xe3

32...dxe5 33.¦xe4 ¦c1 34.¦xe5 ¦xe5 35.fxe5 ¤d4 36.h3 ¤xf3 37.gxf3 ¦e1 38.f4 ¦f1 39.¢g2 ¦xf4 40.¥h2 ¦a4 41.¢f3 ¦a3+ 42.¢g4 ¢g7 43.h4 h5+ 44.¢g5 ¦f3 45.¥f4 ¦f1

Trắng đầu hàng.

Trong ví dụ sau đây cũng vậy, quân Đen cho phép đối phương tiến chiếm trung tâm để rồi mục tiêu của Đen là:

1. Mở rộng tầm hoạt động của Tượng g7.

2. Làm suy yếú vị thế các Chốt ở trung tâm của đối phương.

3. Giảm thiểu đến vô hiệu hóa chúng ở trung tâm và phong tỏa chúng.

KAN - AVERBACH [D97]

1.d4 ¤f6 2.c4 g6 3.¤c3 d5 4.¤f3 ¥g7 5.£b3 dxc4 6.£xc4 0–0 7.e4 ¤a6 8.¥e2 c5 9.d5 e6 10.0–0 exd5 11.exd5 £b6 12.a3 ¥f5 13.£h4 ¤c7! 14.¥c4 ¤ce8 15.¤e5 ¤d6! (Hình)

Quân Đen đã đạt được những mục tiêu.

16.¥a2 ¦fe8 17.¤c4

Trắng muốn đổi quân Mã đang ngăn cản Chốt, nhưng rồi còn quân Mã thứ nhì nữa sẽ đến thay chỗ cũ.

17...¤xc4 18.£xc4 ¤e4 19.¥e3 ¦ac8 20.¥b1 ¤d6! 21.£e2 ¥d4 22.¢h1 ¥xb1 23.¦axb1 ¤f5 24.£f3 ¤xe3 25.fxe3 ¦xe3

Và quân Đen đã nhanh chóng giành thắng lợi.

Cũng những mục tiêu trên, chúng ta lại thấy trong thế phòng ngự Alekhine: người ta cũng cho phép đối phương ngay từ khai cuộc tiến Chốt xuyên thủng lằn ranh giới chiếm lĩnh một trung tâm rộng lớn. Thế rồi người ta lấy đó làm mục tiêu.

1.e4 ¤f6 2.e5 ¤d5 3.d4 d6 4.c4 ¤b6 5.f4 dxe5 6.fxe5 ¤c6 7.¥e3 ¥f5 8.¤c3 e6 9.¤f3 £d7 10.¥e2 0–0–0 (Hình)

Ý tưởng chiến lược của Đen rất rõ ràng: gây sức ép vào ô d4. Thực tiễn đã chỉ ra rằng, ngược với ý muốn của Đen khi bắt đầu vào trung cuộc thì Trắng thường ưu thế.

11.0–0 f6 12.d5 ¤xe5 13.¤xe5 fxe5 14.£b3

Không còn vấn đề Chốt d4!

14...¢b8 15.c5 ¤xd5 16.c6!

Với một cuộc tấn công quyết định.

Phòng thủ Alekhine càng ngày càng ít được các kiện tướng hiện đại chơi vì

lý thuyết mới chấp nhận sự vi phạm thô bạo những nguyên tắc cổ điển nhưng chỉ khi nào có sự cân bằng về thế trận. Trong phòng ngự Alekhine sự đền bù không đủ (ít ra là trong thế biến nêu trên).

Trong ván cờ sau đây, đấu thủ thứ hai đã tiến Chốt lấn chiếm khu trung tâm và vượt khỏi lằn ranh biên giới mà không cần kiềm chế.

Điều này cũng dễ hiểu thôi, đó là sự "khiêu khích": và quân Đen đã đạt được một con chủ bài hiệu nghiệm về vi trí, đó là sự khống chế đường chéo lớn h1-a8.

Thế thì không có gì ngạc nhiên là trận chiến đã xảy ra ác liệt !

GELLER - SMYSLOV [D87]

1.d4 ¤f6 2.c4 g6 3.¤c3 d5 4.cxd5 ¤xd5 5.e4 ¤xc3 6.bxc3 ¥g7 7.¥c4 c5 8.¤e2 0–0 9.0–0 ¤c6 10.¥e3 £c7 11.¦c1 ¦d8 12.f4 e6 13.¢h1 b6!?

(Hình)

Smyslov có thế, với nước 13...¤a5 14.¥d3 f5 kiềm chế đội xung kích Chốt. Chắc chắn sau khi 15.exf5 gxf5 16.¤g3, quân Trắng có thể đạt đến một vi thế tốt nhất. Nhưng mà như đã nói, ván cờ được chơi theo dấu hiệu của sự đền bù.

14.f5 ¤a5

Quân Đen không được bắt Chốt. Thật vậy, nếu như 14...exf5 thì 15.¥g5 ¦e8 16.d5 ¤e5 17.d6 £d7 18.¥d5 fxe4 v.v...

15.¥d3 exf5 16.exf5

Đây, con đường chéo h1- a8 đã mở ra.

16...¥b7 17.£d2 ¦e8

Cột dọc "e" cũng bị Đen chiếm luôn.

18.¤g3 £c6 19.¦f2 ¦ad8

Thế thì những chủ bài của Trắng đâu ?

20.¥h6 ¥h8 21.£f4!

Đây rồi! áp lực đè nặng lên cột f, vị trí Vua đen bị siết chặt. Có lẽ Đen đánh giá thấp đối phương vì Xe ở f2 tấn công nhưng vừa phải phòng thủ ô g2.

21...¦d7

Đây là một phản ứng hình thức cũng bình thường thôi: Đen phải bảo vệ f7. Nhưng với nứớc đi kế tiếp, Geller cho thấy tình thể đã chín muồi để quật nguợc thế cờ.

22.¤e4 c4?

Đen bỏ áp lực căng thẳng mà không có kế hoạch chính xác là không đúng với lời chỉ dạy. Geller chờ đợi 22...£c7 để trả đủa: 23.¦e1 ¥xe4 24.¦xe4 ¦xe4 25.£xe4 với triển vọng tốt đẹp đối với Trắng.

23.¥c2 ¦de7 24.¦cf1 ¦xe4 25.fxg6

(Hình)

Kế hoạch chiến lược của Trắng đến đây coi như đã giành được thắng lợi vì vị trí của Vua Đen không an toàn cho phép những cuộc điều động chiến thuật giành thắng lợi.

Chúng tôi xin nhẳc lại điều này: nhiều kế hoạch chiến lược đúng có thể bị một chiến thuật tinh vi bất ngờ đánh bại.

25...f6

Dĩ nhiên Đen không thể 25...¦xf4 26.gxh7# bí. Hoặc cách khác 25...£xg6 26.£xf7+ cũng thắng.

Điều chắc chắn là Đen không tiên liệu được tình huống này khi xây dựng chiến lược. Nhưng có phải chăng chủ nghĩa lãng mạn phiêu lưu không cần thiết chấp nhận có những bất ngờ?

Trò chơi của chúng ta sẽ trở nên tẻ nhạt nếu người ta tiên liệu được hết, rõ ràng như 2x2 = 4!

26.£g5! £d7 27.¢g1

Sau nước đi phòng hờ này, quân Đen không còn chút hy vọng nào nữa, ván cờ đã kết thúc như sau:

27...¥g7 28.¦xf6 ¦g4 29.gxh7+ ¢h8 30.¥xg7+ £xg7 31.£xg4

Đen đầu hàng.

Việc trình bày của chúng tôi sẽ không đầy đủ nếu không đề cao xứng đáng Nimzovitch, đặc biệt là trong nghệ thuật kiềm chế một dãy Chốt.

Trước ông, người ta nghĩ rằng là chỉ có đưa Chốt lên trung tâm mới chận được Chốt của đối phương. Nimzovich là danh thủ đầu tiên đánh giá rằng có thể chận chúng ở trung tâm và kiểm soát trung tâm bằng các quân khác. Trong ván cờ sau đây ông sẽ chúng minh rõ ràng điều này:

NIMZOVITCH - SALWE [C02]

1.e4 e6 2.d4 d5 3.e5

Một cách căn cơ để cầm giữ đối phương là đi như vậy. Còn Đen trước hết muốn triệt hạ Chốt e5 phải tấn công vào Chốt d4.

3...c5 4.c3 ¤c6 5.¤f3 £b6 6.¥d3 ¥d7

Con Chốt d4 là "miếng mồi" 6...cxd4 7.cxd4 ¤xd4 8.¤xd4 £xd4 9.¥b5+ v.v...

7.dxc5!

Một ý tưởng mới lạ phi thường: không ngờ Trắng bỏ Chốt trung tâm và tạo áp lực vào trung tâm bằng những quân khác.

7...¥xc5 8.0–0 f6

Duờng như khi thanh toán được con Chốt tiền đồn này thì Đen vượt qua mọi khó khăn.

9.b4 ¥e7 10.¥f4! fxe5 11.¤xe5 ¤xe5 12.¥xe5 ¤f6 13.¤d2 0–0 14.¤f3 ¥d6 15.£e2 ¦ac8 16.¥d4 £c7 17.¤e5 ¥e8 18.¦ae1

     Trắng đã phong tỏa trung tâm với các quân của mình và mọi phương cách giải tỏa sẽ đưa đến chiếu hết. Quân Đen chắc chắn sẽ chiếm đuợc các cột mở (cvà f) nhưng do vi trí các quân Trắng ở trung tâm không cho phép Đen khai thác được gì!

18...¥xe5

Quân Mã quá nguy hiểm!

19.¥xe5 £c6 20.¥d4 ¥d7 21.£c2

Chiếm lĩnh trung tâm không phải là mục đích cuối cùng của Trắng. Đã đến lúc phải chuyển sang cánh Vua, đây là cái gút để hành động.

21...¦f7 22.¦e3

Những quân trừ bị đã đến.

22...b6 23.¦g3 ¢h8

(Hình)

24.¥xh7! e5

Nước đi dở là 24...¤xh7 25.£g6!

Với nước đi trên, Đen cuối cùng thoát khỏi sự phong tỏa nhưng cánh Vua của Đen đã suy yếu.

25.¥g6 ¦e7 26.¦e1 £d6 27.¥e3 d4 28.¥g5 ¦xc3 29.¦xc3 dxc3 30.£xc3 ¢g8 31.a3 ¢f8 32.¥h4 ¥e8 33.¥f5 £d4 34.£xd4 exd4 35.¦xe7 ¢xe7 36.¥d3 ¢d6 37.¥xf6 gxf6 38.¢f1 ¢c6 39.h4

Thua

Ý tưởng của Nimzovitch ngày nay đều được tất cả các tay kiện tướng hiện đại chấp nhận. Phòng ngự mang tên ông là một trong những cuộc rất được sử dụng trong thực tiễn. Trong ván cờ sau đây, quân Đen cố gắng rất lâu tìm cách cân bằng ở trung tâm bằng các quân nhưng sau đó bị vài sai lầm mà phải thua nhanh chóng !

TAIMANOV - SPASSKY [E55]

1.d4 ¤f6 2.c4 e6 3.¤c3 ¥b4 4.e3 c5 5.¥d3 d5 6.¤f3 0–0 7.0–0 dxc4 8.¥xc4 b6 Kiềm chế vùng trung tâm đối phương là vai trò thuộc về các quân Đen.

9.a3 ¥xc3

Quân Mã bị đối phó vì nó đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến đấu giành trung tâm, bỏ cặp Tượng lúc này không quan trọng bằng phải kiềm chế khu trung tâm vì đây là việc vô cùng quan trọng 9...exd chính xác hơn.

10.bxc3 ¥b7 11.¦e1 Nhằm tiến chốt e3-e4

¤bd7 12.¥d3 ¥e4 (Hình)

Đây là một nước ỷếu nhưng không phải dễ dàng chê trách. Tốt hơn nên

12...¤e4 và Trắng cũng khó tiến đội xung kích Chốt.

13.¥f1!

Đổi quân để đơn giản bớt là nhiệm vụ của Đen.

13...£c7 14.¤d2 ¥g6 15.¥b2 ¤e4 16.f3 ¤xd2 17.£xd2 e5 18.e4 ¦fd8

 Con Chốt e bị chận đứng nhưng Trắng có một Chốt thông rất mạnh ở trung ỉâm.

19.£f2 f6 20.a4!

Làm yếu cánh Hậu đối phương và chuẩn bị mở cột a.

20...¥f7 21.d5!

Trắng phong tỏa trung tâm để yên ổn hoạt động hai bên cánh.

21...¤f8 22.c4 ¤g6 23.¦a3 ¥e8 24.a5 ¦ab8 25.axb6 axb6 26.¦ea1

Chiếm lĩnh cột mở, Trắng muốn phân tán lực lượng địch ở cánh Vua.

26...¥d7 27.h4! £d6 28.g3 ¦f8 29.h5 ¤h8 30.¦a7 ¤f7 31.¥c1 h6 32.¦1a3 ¤g5 33.¥g2 ¤f7

Quân Đen nhảy từ bên phải qua trái rồi từ trái qua phải, không có kế hoach.

34.¥e3 ¦fd8 35.¦b3

Một điểm tấn công mới khám phá.

35...¥c8 36.£a2 ¥d7 37.¢h2 ¤g5 38.£b2 b5

Một sự hi sinh tuyệt vọng vì nó không thay đổi được tình thế nguy ngập của Đen.

39.cxb5 c4 40.¦b4 ¦dc8 41.b6 c3 42.£b3 c2 43.¦c4 ¦xb6 44.¦xc8+ ¥xc8 45.£xc2 ¦b8 46.¥xg5

Loại bỏ một quân ngăn chận.

46...hxg5 47.£c6! £d8 48.d6 ¥e6 49.¦e7 ¥f7 50.£c7 ¦c8 51.¦xf7 ¦xc7 52.dxc7 £a8 53.¦d7

Đen hàng.

Đây là một ván cờ rất đặc biệt về thế trận rất đáng học
Trích từ quyển" Con đường dẫn đên thành công" Thầy Quách Anh Tú.