CÁC KIỂU ĐỘI HÌNH CHỐT Ở TRUNG TÂM . A.Kotov

CÁC KIỂU ĐỘI HÌNH CHỐT Ở TRUNG TÂM . A_.Kotov

Đánh cờ cũng như đánh giặc, có nhiều quý tắc về chiến lược cũng như chiến thuật. Trận đấu được thực hiện trong cả hai trường hợp phù hợp với tất cả các quy tắc của cùng một thứ nghệ thuật - huy động, tấn công - phòng thủ, và điều động. Bản chất của địa hình đóng một vai trò rất quan trọng trong các cuộc hành quân. Nếu địa hình thoáng rộng thì cuộc chiến mang tính cách của những cuộc hành quân bao vây, hay tấn công như vũ báo và nếu khó thực hiện được nhứng điều này thì người ta tìm cách đột phá sâu vào sườn địch.

Vị trí của các Chốt trung tâm xác định “địa hình” trên bàn cờ. Bản chất của trận đấu và thời điểm của đợt tấn công đều tùy thuộc vào sự sắp đặt chính xác vị trí các con Chốt. Ví dụ như trung tâm bị Chốt phong tỏa, thì các quân cờ chỉ đến gần được trận tuyến địch bằng những cuộc điêu quân từ các cánh sườn. Nhưng nếu không có Chốt nào ở trung tâm thì những quân cờ có tầm hoạt động xa, như Xe và Tượng sẽ pháo kích vào trận địch từ các căn cứ của mình.

Vì vậy, khi ta muốn phác họa kế hoạch đánh của mình và xác định tính chất và thời điểm của cuộc tranh chấp, thì bắt buộc là ta phải chú ý đến thế trận Chốt ở trung tâm. Ví dụ, ta phải thực hiện một đợt tấn công bao vây ở sườn khi trung tâm đang mở rộng, thì đối phương có thể chận trước đợt tấn công bằng cách chọn một phương pháp tấn công với các nước tấn Chốt trực tiếp theo kiểu lưỡi lê.

Trong chương này, chúng ta sẻ thử làm sáng tỏ vấn đề quan trọng của các thế trận Chốt ở trung tâm và cách đánh thích hợp với từng loại thế trận.

Chúng ta sẽ nghiên cứu 5 kiểu chánh về thế trận Chốt ở trung tâm, như sau:

1/ Trung tâm kín: Chốt của 2 bên bị khóa chặt với nhau, do đó chận bít các đường đi của Tượng và Xe.

2/ Trung tâm hở: không có Chốt ở trung tâm và các cột dọc cũng như đường chéo đều trống trải để các quân cờ đi được.

3/ Trung tâm di động: một phe có 2 hoặc nhiều Chốt liên kết ở trung tâm và tìm cách tấn Chốt.

4/ Trung tâm cố định: thế trận Chốt ở trung tâm bị cố định bằng cách này hay cách khác và không phải dễ gì làm hư thế Chốt này.

5/ Trung tầm năng động: thế trận Chốt ở trung tâm không cố định. Có thể thế trận này đã được xây dựng bằng một phương thế đặc biệt nào đó, và thế Chốt này có thể chuyển sang một trong các thế Chốt đã nói ở trên.

Một đấu thủ phải chọn một loại kế hoạch đánh nào đó hoàn toàn phù hợp với kiểu đội hình Chốt ở trung tâm. Muốn xác định nên tổ chức tấn công chỗ nào, làm sao thực hiện cuộc tấn công ấy, và phải tổ chức phòng thủ như thế nào, thì trước tiên là các thủ tục nầy phải khớp với các điêu kiện đặc biệt có giá trị cho giai đoạn trung cuộc với sự chú trọng đặc biệt tới các kiểu đội hình Chốt ở trung tâm.

Chúng ta sẽ tìm cách xác định các đường hướng đánh khác nhau và xem xét các cách mà trong thực tế các danh thủ, trong lúc đánh, chú ý tới các yếu tố có liên quan với các kiểu tập họp khác nhau của Chốt ở trung tâm.

I . TRUNG TÂM KÍN:

Khi cả 2 phe đều có nhiều Chốt ở trung tâm  và vì các Chốt này nối dính với nhau, nên ta gọi đó là trung tâm kín, không có đường nào để cho Xe hoạt động; các đường chéo của Tượng bị chận nghẹt bởi các Chốt của đối phương hoặc của chính phe mình. Cũng không thấy có hy vọng gì trong tương lai gần là các cột và các đường chéo sẽ được mở ra. Do đó chỉ có một cách đánh duy nhất - Đó là đánh bên sườn Thường thường một phe tìm cách mở thế cờ các cánh và triển khai các kế hoạch tấn công phức tạp và có dự phòng trước. Còn phe kia thì phải chọn một trong nhiều đường lối khác nhau. Chúng tôi sẽ tìm cách chứng minh các phương cách này bằng những ví dụ thực tiễn.

Như ta đã biết, nguyên tắc ở đây là: khi ta có một lợi thế thì dù muốn dù không ta cũng phải tấn công, nếu không sẽ gặp nguy cơ mất lợi thế. Trong các thế cờ với trung tâm đóng kín, thì thường thường đây là một lợi thế ở các cánh. Chính ở nơi này phe tấn công tìm cách chiếm ưu thế về không gian, tiềm năng cơ động, và số lượng Chốt. Muốn sử dụng được lợi thế của mình, phe tấn công phải tấn các Chốt này cho tới khi mở được các đường và lỗ hổng bằng cách xung kích với những quân cờ nặng.

Trong trường hợp này, đối phương có thể tổ chức phòng thủ một cách thụ động bằng cách phục kích Chốt của bên tấn công và ngăn ngừa các quân cờ của đối phương mai phục trong thế Chốt, ngay cả khi các đường đã mở rồi. Nhưng cũng có một kiểu đánh khác. Đó là nhanh chóng tổ chức phản công ở cánh đối diện. Sự phản công này sẽ đánh lạc hướng hoàn toàn các lực lượng địch và ép buộc đối phương ngưng tấn công trên cánh kia trong một thời gian dài hoặc ngắn.

Đôi khi cũng cần phải tổ chức phản công ở trung tâm với một trung tâm đóng kín thì việc này thường diễn ra bằng một cuộc thí quân, với mục đích là phá bể thế trận Chốt, hoặc có thế phá hủy luôn bằng một hoặc nhiều Chốt. Phe tấn công phải thận trọng luôn luôn canh chừng những mưu toan phản công này vì phản công ở trung tâm là cách đối phó hửu hiệu nhất với tất cả các cuộc tấn công ở cánh sườn.

Chúng ta hãy xem ví dụ sau đây mà phe phòng thủ đã tinh khôn phục kích các Chốt địch đang tấn công ở các cánh.

Thế cờ này xuất hiện trong một trận đấu ở St Petersbourg 1914 giữa Janowski và Nimzovitch. Trắng định tấn Chốt ở cánh Vua và như vậy khai thác tình trạng trung tâm bị đóng kín. Ta hảy xem Nimzovitch khéo léo như thế nào để ngăn ngừa sự tấn công Chốt này bằng cách xây dựng những lô cốt phòng thủ trên đường tiến của các Chốt Trắng.

1...¤h7 2.h4 ¤f6 3.¥d3 ¦b8

Đen dự liệu trước đúng lúc nước tấn Chốt f4 nguy hiểm của Trắng. Trong khi Trắng chuẩn bị đánh đợt sóng Chốt bằng cách huy động lực lượng ở hậu phương, thì Đen đưa quân trù bị lên để phòng thủ. Con Xe này là để cho ô e7. Làm như thế Đen đe dọa mở cột “b" bằng b5

4.£e2

Janowski cũng xây dựng một đòn phòng thủ ở b5 sau

4...£d7 thì tiếp theo là 5.a4, khi  5...£xa4? gặp phải 6.¦a1 thua.

4...¦b7 5.¥c1 ¦be7 6.¢h1

Janowski hiểu ra rằng bây giờ không thể đi f4 và ông ta chuẩn bị tấn Chốt Mã. Nhưng Nimzovitch đang cảnh giác và nhanh chóng xây dựng một điểm phòng thủ mới ở g5 của Đen.

6...¥c8 7.¦g1 ¢f8 8.h5 ¤h8 9.g4 ¤h7 10.¥c2

Thật là thiếu khôn ngoan nếu đi 10.g5 hxg5 11.¥xg5 f6 12.¥c1 ¤f7 13.h6 g5

10...¦b7 11.f4 f6

Ô g5 của Đen đang được bảo vệ bởi 4 quân cờ, và thật là mạo hiểm nếu Trắng đi ngay 12.g5 hxg5 13.fxg5 ¤xg5 14.¥xg5 fxg5 sau đó vị trí của Vua Trắng cũng có thể bị phá bể Janowski tiến hành việc ép buộc đổi quân sau khi biết rõ là không thể xung kích vào thế trận Đen được.

12.fxe5 dxe5 13.¤f3 ¤f7 14.¦ef1 ¢g8 15.¤h4 ¤d6 16.¤f5 ¥xf5 17.gxf5 ¤g5 18.¥xg5 hxg5 19.¥a4 ¦f8 20.¥c6 ¦b8 21.a4

Và sau một vài nước đi nữa, ván cờ chấm dứt với kết quả 2 phe chịu hòa. Các nước đi còn lại không có liên quan gì tới đề tài của chúng ta.

Một ví dụ khác nữa. Thế cờ trong hình xuất hiện trong ván cờ lịch sử giữa Alekhine và Capablanca (A.V.R.0.1938) vào dịp sinh nhật lần thứ 50 của danh thủ người Cuba.

Trung tâm bị đóng kín. Đảng chú ý là cột mở duy nhất cột c - không quan trọng gì cả, vì cả 2 phe đêu không sử dụng

được nó.

Trong nước chót, Capablanca đả chuyến con Mã qua f7 để chuẩn bị tấn công cánh Vua bằng cách Chốt g5, sau đó là tiếp tục chuyển con Mã qua g6. Cách mà Alekhine ngăn chận sự thực hiện kế hoạch này của Capablanca có 1 tầm quan trọng đặc biệt.

[12...¥c8 13.¢g3! £f7 14.¢xg4 ¤h4 15.¤xh4]

1.£d2!

Bây giờ thì không thể đi g5. Tuy nhiên, Đen vẫn còn ý định tấn Chốt ..g5.

1...h6 2.h4 ¤h7 3.h5!

Một nước đi quyết định. Đúng là bây giờ Đen có dự trù cho kỵ binh của mình có thể nhảy đến g5 và e4, nhưng bù lại Alekhine chiếm được điểm quan trọng g6 và có thể tổ chức tấn công đường chéo b1/h7

3...¤fg5 4.¤h4 ¤e4 5.£b2 ¢f7

Đen có thể quá hài lòng vì đã phá được con Mã nguy hiểm ở h4. Nhưng ngay cả sau 5...¥xh4 6.gxh4 con Mã ở e4 không có ô rút lui và sớm muộn gì cũng mất.

6.f3

Đen đã hoàn toàn thất bại không xây dựng được một thành lũy an toàn nào chống với Chốt và các quân Trắng khác Alekhine phá tiêu điểm phòng thủ duy nhất của Đen ở f5. Để sau đó các quân Trắng tấn công Vua với sức mạnh chưa từng thấy.

6...¤eg5 7.g4 fxg4 8.¥g6+

Thứ tự nước đi chính xác nhất. Vua rút lui về hàng cuối, giam luôn con Xe Đen ở h8.

8...¢g8 9.f4 ¤f3?

Một sai lầm có vẻ không đáng kể mà Alekhine phá một cách lịch sự. Con Mã ở f3 bị truất hết khả năng rút lui và sẽ bị tiêu diệt. Nhưng không chắc là Đen sau nước đi đúng hơn 9...¤f7 10.¥d3 có thể thoát khỏi thế cờ khó nhứt của mình.

10.¥xh7+! ¦xh7 11.¤g6 ¥d8 12.¦ac1

Dịp duy nhất mà Trắng cần đến cột mở, Alekhine muốn kiểm soát cột duy nhứt cho Xe vì lý do an toàn.

12...¥e8 13.¢g3! (Hình)

Vua Trắng quyết định đích thân xử trí với con Mã sỗ sàng đã vênh váo xâm nhập vào địa phận mình. Đốì phương trở nên quá yếu không hoàn thành được điều gì nghiêm chỉnh và bị ép buộc canh phòng một cách bất lực đoàn kỵ binh gan dạ nhưng táo bạo chết dần.

13...£f7 14.¢xg4 ¤h4 15.¤xh4 £xh5+ 16.¢g3 £f7 17.¤f3 h5

Đến đây Capablanca đã lố giờ, nhưng dù sao thì thế cờ của ông cũng hết hy vọng rồi.

Ví dụ kế tiếp đáng học hỏi nhất về tầm quan trọng của trung tâm - Ví dụ này trích từ ván cờ Kotov - Spassky (giải vô địch Liên Xô, ở Riga 1958).

Trung tâm bị đóng kín hoàn toàn bởi các con Chốt của cả 2 phe. Kế hoạch đánh thì rất rõ ràng: Trắng sẽ khởi động các Chốt ở cánh Vua, còn Đen ở cánh Hậu. Chuyện nào sẽ diễn ra trước tiên? Câu giải đáp cho vấn đề này là có tính cách quyết định cho kết quả của ván cờ. Đen không thành công trong việc xây dựng những điểm phòng thủ để ngăn cản đường tiến của Chốt Trắng. Nhưng điều này không phải là thật cần thiết lắm, nhưng ta sẽ thấy rõ trong diễn tiến của ván cờ. Trắng có thê mở cột h, nhưng không ở trong một thế để sử dụng cột này một cách khá hữu hiệu.

Ngược lại Đen sẻ tấn Chốt ở cánh Hậu và nếu có dịp sẽ thí một Chốt - Trận đấu được cân bằng khá đẹp và có những giai đoạn khá lý thú,

1.¥d3 b5 2.£d2

Đẹp hay xấu gì thì con Chốt cũng sẽ mất. Bây giờ thì ván cờ diễn ra theo cùng những đường lối như trên sau khi đổi Chốt, nhưng quân số thì ngang nhau.

2...bxc4 3.¥xc4

Nhưng ở đây, tuyệt đối cần thiết là phải thí con Chốt. Sau 3.¥c2 Đen sẽ gặp khó khăn lớn hơn khi triển khai đợt tấn công của mình trên cánh Hậu.

3...¤d7 4.h5 ¤b6 5.¥d3 a5 6.hxg6 fxg6 7.£h2 ¤f6 8.¤h3 £e7 9.¤e2?

Một cách điều quân đáng nghi ngờ. Trắng quá tin tưởng vào sức mạnh của các Chốt đóng ở trung tâm và sắp tới sẽ gặp khó khãn. Nếu Trắng đi 9.¢d2, và sau đó 10.¦ag1, thì sẽ có khả năng tổ chức tấn công ở cánh Vua. Nhưng bây giờ thì thế cờ của Trắng đã trở nên xấu.

9...¦b8 10.¤g3 c4 11.¥c2 ¤bxd5! (Hình)

Phán đoán thế trận một cách thông minh. Vua Trắng bị cố định ở trung tâm và các quân trắng vì phải tấn công ở cánh Vua nên phải bỏ kiểm soát trung tâm. Thí quân ngay sẽ mở các đường cho quân Đen, các quân này bổ nhào đến tấn công Vua địch với một sức mạnh kinh khủng “cách đối phó hay nhất đối với một đợt tấn công ở cánh sườn là phản công ở trung tâm” - trong sự sôi sục của trận đấu Trắng quên qui tắc này và do đó đối phương sẽ trừng phạt một cách nặng nề. Trung tâm Chốt khi này có vẻ như không thế xâm lấn được, bây giờ thì không còn ngăn cản được các quân Đen. Thế cờ bây giờ là thế cờ hở và cơ cấu Chốt được chuyến từ một kiểu này sang một kiểu khác.

12.exd5 ¦xb2 13.¤g5 h6?

Sơ suất không tha thứ được. Đen vừa mới mở thế cờ thì lại để cho đối phương đóng kín lại. Nước đi bất hạnh của Spassky vừa rồi có giải thích một cách đơn giản là ông ta phân tích sai thế cờ - Sau nước đi đúng đắn 13...e4! Tất cả các quân Đen đều có thế tham chiến và Trắng có thể lâm vào một tình huống gay go. Thay vì vậy, bây giờ bỗng nhiên Trắng bắt đầu thấy mình đang ở một thế thắng!

14.¤5e4! ¤xd5 15.¥xh6

Cũng lơ đãng nữa, trước tiên Trắng phải chuẩn bị nước đi này bằng cách lôi kéo con Xe đi khỏi b2 bằng 15.¥c1 rồi kế đó mới có thể ăn con Chốt.

15...¤b4 16.¥g5 £c7?

Một lỗi lầm làm hư thế cờ. Sau nước đi đúng 16...¤xc2+! 17.£xc2 £b7 Đen có thế nắm được một thế chủ động bền bĩ và nguy hiểm. Bây giờ các quân Trắng nhồi cho Vua Đen mệt.

17.£h7+ ¢f7 18.¦h6!

Spassky không tính ra được nước đi mạnh này. Con Chốt g6 mà mất thì thành trì phòng thủ của Đen sụp đổ và Vua Đen sẽ là nạn nhân của một đợt tấn công không đở nổi.

18...¤xc2+ 19.¢f1 ¤d4 20.£xg6+ ¢g8 21.£h7+ ¢f7 22.¤xd6+ £xd6 23.¦xd6 ¤e6 24.¤f5 ¦h8 25.¤h6+  Đen chịu thua.

Bây giờ ta hãy tóm tắt tất cả những gì đá nói ở trên. Trong các thế cờ mà trung tâm bị đóng kín, ta phải đánh chậm và luôn luôn là đánh vào cánh sườn. Phe bị tấn công tổ chức một đợt phản công ở cánh bên kia và đồng thời xây dựng các chướng ngại đặc biệt để ngăn cản bước tiến của kỵ binh xâm nhập. Nếu có cơ hội, thì phải thực hiện một cuộc phản công ở trung tâm càng nhanh càng tốt, gần như luôn luôn là kết hợp với một cuộc thí quân, để có thể tới gần Vua đối phương; Vua này có thể sẽ bị quân của ông ta bỏ rơi trong tình trạng bốì rối dưới áp lực của đợt tấn công.( còn tiếp)
 Hồ Văn Huỳnh, hiệu chỉnh và trích trong trong quyển"Nghệ thuật trung cuộc" do thầy Quách Anh Tú, biên dịch