TÍNH TOÁN PHƯƠNG ÁN VÀ ĐÒN PHỐI HỢP

TÍNH TOÁN PHƯƠNG ÁN VÀ ĐÒN PHỐI HỢP

Các vận động viên Kiện tướng Cờ Vua đều hiểu là trong cuộc chiến điều đầu tiên  chống lại mối đe dọa chiến thuật của đối phương là tăng cường tính toán các phương án (đây là điều dễ nhận thấy từ những ví dụ trên)

Điều giản dị nhất, đôi lúc hoàn toàn tính toán các phương án (như khi tính cờ tàn Tốt đơn giản) có chủ đề , nắm vững điều này là rất quan trọng trên bước đường tiến tới sự hoàn thiện trong Cờ Vua.

Thường thì khi tính toán liên quan tới sự sáng tạo đòn phối hợp. đòi hỏi nguồn cảm hứng bất tận.

Lấy ví dụ trích đoạn ván đấu của: Tal – Gligorich

(giải vô địch năm 1968)

Trên bàn cờ xuất hiện đòn phối hợp sắc bén, cảm thấy nước tiếp theo Trắng mang thảm họa cho Đen: 31.£h5 . Nhưng Đen tim ra đòn phối hợp phản công, đòn này thậm chí ngay cả Tal cũng không chống đỡ được.

Tiếp theo nước 31...£xc1+ 32.¢h2 ¥d6+ 33.¦xd6 £f4+ 34.¦g3 £xd6 35.¤f5 ¦ee1!! Đòn chiến thuật có sức mạnh khủng khiếp. Chỉ bây giờ mới giải thích được Tal ĐKT chuyên về đòn phối hợp, ở nước 31 chống đổi Hậu mắc sai lầm khủng khiếp (Nước đi đúng 31.¤b3! trắng ưu thế thắng cờ).

36.£xf7+ ¢xf7 37.¤xd6+ ¢e6 38.¦g6+ ¢d5 39.¤f5 ¦b7! 40.¤e3+ ¦xe3 41.fxe3 ¦c7! Không khó khăn khẳng định rằng thế trận của Đen dễ dàng thắng lợi.

 42.¢g3 c4 43.¢f4 c3 44.e4+ ¢c4 45.¦a6 c2 46.¦a1 ¢d3   Trắng đầu hàng.

Thậm chí vận động viên Cờ Vua mạnh nhất và thiên phú về đòn phối hợp trong công việc tập luyện hàng ngày của mình cũng phải mài dũa nghệ thuật tính toán. Phương pháp huấn luyện khả năng tính toán được nghiên cứu đầy đủ. Những khiếm khuyết dần dần bị loại bỏ , chúng ta có thể giải quyết cơ bản những vấn đề phức tạp này.  Các bạn có thể tham khảo phương pháp làm việc của M.Botvinnik, V.Bliumenfeld, P.Romanovsky, A.Kotov, I.U.Averbach và nhiều người khác.

         Thông thường nghệ thuật chơi đòn phối hợp phụ thuộc vào tài năng thiên phú.  Nhưng điều đã biết là tất cả thành phần cấu thành từ đòn phối hợp này hay đòn phối hợp khác thường luôn lặp lại. Bởi vậy biết chơi phối hợp phần lớn phụ thuộc vào phương pháp học tập đúng.

          Không ít hệ thống hóa đòn phối hợp sáng tạo đã được soạn giả Xô Viết hàng đầu P.Romanovsky biên soạn trong cuốn sách “Trung cuộc” của mình ông chia ra 3 thành phần cơ bản gắn liền với đòn phối hợp: ý tưởng, chủ đề, môtip.

Đòn phối hợp ý tưởng được Romanovxki hiểu là con đường và phương pháp thực hiện đòn phối hợp bằng tư duy. Có thể chia ra thành những ý tưởng như: đòn đánh lạc hướng, đòn thu hút, đòn ngăn chặn, đòn phong tỏa, đòn giải phóng cột vv…

Hoạt động của các quân, những tính chất và đòn phối hợp đạt được, Romanovsky gọi là đòn phối hợp chủ đề, ví dụ: đòn đánh đôi (thường xuyên gặp trong chủ đề), đòn giằng, đòn chiếu khai thông, đòn chiếu hết thắt cổ, đòn phong cấp cho chốt vv…

Trong thực tế thành phần ý tưởng và chủ đề ở dạng rất ít gặp. Thường chúng liên hệ chặt chẽ với nhau. Việc thực hiện đòn phối hợp phụ thuộc nhiều điều, đôi khi rất khó lĩnh hội những đặc điểm của thế trận đó là đòn phối hợp môtíp. Môtíp mà Romanovsky gọi là tổ hợp yếu tố tình thế, có khả năng tạo nên đòn phối hợp, ví dụ như: đặc điểm vị trí quân, những điểm, ô yếu vv…

Ví dụ sau đây lấy tư ván đấu Karpov – Velymyrovich

(Scople năm 1976)

 Minh họa xuất sắc sử dụng môtíp đòn phối hợp.

Thế trận trên hình vẽ chưa báo trước sắp tới có  đòn phối hợp.

Đen tiếp tục:

19...¦ad8?  Nước không chính xác.  Về chiến thuật (điều này sẽ giải thích sau!) ô d8 Xe bên cánh Hậu của Đen không tới được (nước chính xác phải là 19...¦ae8). Trong trường hợp này có thể quay về cuộc chiến điều quân. Trắng với mục đích tăng cường áp lực lên cánh Vua của Đen cần phải chồng 2 Xe theo cột “g” hay không: 20.¦g2 ¦e7 21.¦cg1 ¦ef7. Liên kết với nước 24.¤g4 và đe dọa ¤h6+ thế trận của Trắng ưu thế . Nhưng để hiện  thực hóa ưu thế còn là cuộc chiến lâu dài và khó khăn.

20.b3 c6?  Một sai lầm nghiêm trọng nữa. Không thể chậm trễ đi nước 20...¦de8, tiến hành cuộc chơi theo phương án chỉ ra ở trên.

   21.dxc6 bxc6 22.¤f5!  Một nước đi hay, tính toán xa và chính xác đòn phối hợp, phá hủy thành trì của Đen bên cánh Vua. Một trong những môtíp quan trọng của đòn phối hợp là quân Xe Đen bố trí không đạt tại ô d8.

22...gxf5 Quân Đen có lựa chọn tốt hơn. Trong trường hợp 22...¥xf5 23.exf5 g5 nước quyết định 24.¤xg5 fxg5 25.£xg5 ¦d7 26.f6  vv… Nước 22...¥e8 tiếp theo nước đơn giản 23.¤e7+và Đen không tránh khỏi mất lực lượng.

23.¦xg7+! ¢xg7 24.¦g1+ ¢f7 Đành phải như vậy. Đi nước 24...¢h8 nước quyết định 25.¤g5 fxg5 26.£xg5 Đen chẳng còn nước nào khác 26...¦f7 vì sau đó 27.£xd8+ ở đây là vị trí Xe bố trí không đạt ở ô d8! 

 25.£h5+ ¢e6 .Tất nhiên không thể đi 25...¢e7? Vì sau đó 26.¦g7+!                                                                                             

26.£xf5+ ¢f7 27.£h5+ ¢e6 28.£f5+ ¢f7 Sau nước 28...¢e7 29.¦g7+ ¦f7 30.¦xf7+ ¢xf7 31.¤g5+ sự tấn công của Trắng không thể chống đỡ.

29.¤g5+ ¢e8 30.¤e6 ¦f7 31.¦g7! ¦c8 Sau đó đi 31...¦xg7 32.¤xg7+ ¢f7 33.£xh7Đen không thể phòng thủ khi bị đe dọa ¤f5  hay ¤h5+.

32.¦xf7 ¢xf7 33.¤g5+ ¢e7 34.£xh7+ ¢d8 35.£h8+ ¢c7 36.£xf6   

           Với thế trận này, bên Trắng bắt đầu đòn phối hợp của mình.

Mặc dù một Hậu Trắng đối với bên Đen còn Xe và hai quân nhẹ, thế trận của Đen rất nặng nề, nếu không muốn nói là hết hy vọng. Bản chất của sự việc là lực lượng tham chiến của Đen không phối hợp được với nhau (trước hết là vai trò thảm hại của Mã Đen), còn vị trí quân Trắng có con chốt “h” sắp tới sẽ được phong cấp trong hậu phương của Đen.

36...¦e8 37.h4 ¤c5 38.h5 ¤e6 39.h6 ¤f8 40.b4 ¤c8 41.¢d2 ¤e7 42.h7 ¤xh7 43.¤xh7 ¤c8 44.¤f8 ¦e7 45.a3 ¥e8 46.¤e6+ ¢d7 47.¤g7 ¢c7 48.¤f5 ¦d7 49.a4

Như vậy, hiện thực hóa giai đoạn tấn công đòi hỏi trước hết kỹ thuật cao và chính xác. Nhiệm vụ của Trắng là “làm suy sụp” đồn lũy cuối cùng của Đen. Hạn chế điểm yếu ở Đen cụ thể ô a7 và c6 bị uy hiếp làm Đen thua.

49...¥f7 50.¢c3 ¥a2 51.a5 ¦f7 52.£h6 ¦d7 53.f4! exf4 54.£xf4 ¦f7 55.£h6 ¦d7 56.£h2 ¥e6 57.£h6 ¥xf5 Nước 57...¥a2 có thể tiếp theo 58.¤d4 đe dọa nước e4-e5 khó khăn tìm biện pháp phòng thủ.

58.exf5 d5 59.¢d4 ¤d6 60.£f4 ¢b7 61.£e5 ¤f7 62.£e8 ¢c7 63.£a8! Hậu di chuyển nhiều nước và hoàn thành mục đích. Hiện giờ trắng tăng cường tấn công ô c5, và ăn chốt a7, c6 nhanh chóng giải quyết cuộc chiến.

63...¢d6 64.£f8+ ¢c7 65.£c5 ¤d6 66.£xa7+ ¢c8 67.£a6+

Đen đầu hàng.

Trong ván đấu này ngoài cuộc chiến liên tiếp những đòn phối hợp đẹp mang tính chất khác nhau và quân Hậu Trắng di chuyển nhiều nước với kỹ thuật cao đã hiện thực hóa được ưu thế của trắng.

Có thể nhận thấy các vận động viên Cờ vua đã nắm vững đòn phối hợp đơn giản có thói quen sử dụng chúng, hơn là tạo ra tiền đề sáng tạo để phát triển nhãn quan phối hợp. Một điều không kém phần quan trọng là phát triển linh cảm về đòn phối hợp, tạo ra sự hài hòa hoạt động các quân, trong thời gian đó xuất hiện mối đe dọa đòn phối hợp và kết quả tìm ra con đường thực hiện đòn phối hợp.

Chỉ có trải qua những trường lớp như vậy vận động viên Cờ vua mới tiến đến  hoàn thiện được nghệ thuật tính toán phương án. Trong nghiên cứu của mình (ví dụ bài viết “Hoàn thiện vận động viên Cờ vua”, “Cờ Vua ở Liên xô” năm 1939, số 9) Đại kiện tướng A.Kotov chỉ ra những yếu tố sau, những kết quả đạt được khi nghiên cứu nghệ thuật tính toán.

Một là tiến tới thấm nhuần sâu sắc những thế trận tinh tế, xem xét từng phương án sao cho càng nhiều nước càng tốt.

Hai là nghệ thuật “lựa chọn” phương án để phân tích, xác định số phương án tối ưu có giá trị thực tiễn.

Ba là tính toán phương án với thời gian ít nhất.

Điều chất lượng này được xử lý phụ thuộc nhiều vào mục tiêu huấn luyện. Phương pháp tốt nhất phát triển điều chất lượng này bao gồm phân tích cụ thể thế trận, về các hình thức khác nhau sẽ được nói tới trong phần II của cuốn sách.

Hiện tại nhận thấy rằng để huấn luyện phân tích phương pháp thực hành cho vận động viên Cờ vua là “với sự giúp đỡ của tay” là không đạt yêu cầu.Những nước đi của ván đấu cần tính toán trong óc với thời gian ít nhất. Bởi vậy khi tập luyện phân tích trong đầu sao cho tính toán nhanh và chính xác. Khi phân tích cần xử dụng kỹ thuật tính toán; để định hình điều này cần tính toán những  nước xuất hiện từ thế trận quan trọng sao  đó tính toán sâu hơn.

Con người khác máy đánh cờ là nghệ thuật chọn lựa phân tích  số phương án tối ưu, những phương án có giá trị thực tiễn. Để phân tích cụ thể phải lựa chọn thế trận  nhiều khả năng  xuất hiện đòn phối hợp.

Phương tiện rất tốt để phát triển khả năng tính toán, có thể  lựa chọn thế trận trên hình vẽ (diagram) trong sách Cờ Vua (không dùng bàn cờ), phân tích thế trận bằng “cờ tưởng” vv…

Ngoài việc phân tích ván đấu có thể giải bài tập và cờ thế trên hình vẽ (diagrm) (cũng giải thầm). Đó là phương pháp tập luyện tốt. Đặc biệt nhấn mạnh ý nghĩa của giải bài tập cờ thế. Cờ thế tổng hợp đầy đủ vấn đề chiến thuật, tiến hành phân tích cờ thế để sử dụng nghiên cứu tàn cuộc.

Đây là một ví dụ.

G.Nadareisvili

Trắng đi trước và hòa cờ.

Cảm giác rằng tốt Đen a2 không thể ngăn chặn tiến xuống phong Hậu. Nhưng thế trận này trắng tìm khả năng phục sinh.

Nước ăn 1.¥c4! Thua cờ nếu đi 1.¢c2? ¦c5+ 2.¢b3 ¦c3+ 3.¢xb4 ¢b2 nếu 1.¦b8? ¢b2 2.¦xb4+ ¢a3.. vv…

1...¦c5! 2.¥g8!! Chỉ có như vậy! Sau nước 2.¥xa2? ¢xa2 hoặc 2.¦f4? ¦xc4 3.¦xc4 b3 4.¦c1+ ¢b2! Đen thắng

    2...¢b1 3.¦b8! ¦c1+ 4.¢d2 ¦c2+ 5.¢d1 a1£ 6.¦xb4+ ¦b2 7.¦c4! ¦c2 8.¦b4+ ¦b2 9.¦c4    Hòa cờ !

Như vậy nghệ thuật tính toán nhanh là điều cần thiết đầu tiên cho Vận động viên Cờ Vua thực hành. Chỉ trong trường hợp này có thể tạo tiền đề để phát triển tư duy cụ thể, không có điều này không thể nâng mình lên trình độ điêu luyên hiện đại

            Tôi nhớ lại sự kiện từ công việc làm chung với T.Petrosian. Khi tiến hành chuẩn bị cho giải vô địch thế giới năm 1966, ông nói rằng: “Bạn biết không tất cả điều này là chiến lược và không có khai cuộc tinh vi, những khai cuộc chúng ta đã nghiên cứu không còn là yếu tố chính. Giải quyết  trận đấu trước tiên là những tính toán của chúng ta trong ván đấu.