THUẬN LÝ VÀ NGHỊCH LÝ TRONG CỜ VUA

THUẬN LÝ VÀ NGHỊCH LÝ TRONG CỜ VUA

Việc áp dụng định luật vào cờ Vua là một vấn đề triết học rất đáng chú ý nhưng hết sức khó khăn. Dù đáng được xem xét chi tiết, ta không thể đề cập tới hết mọi khía cạnh trong cuốn sách nầy. Ta chỉ hạn chế trong vấn đề đặc tính nguyên tắc dùng trong chiến lược cờ Vua.

          Mối tương quan giữa các quân trên bàn cờ có thể (không còn nghi ngờ gì nữa) được biểu hiện bằng toán học. Thực ra chỉ là vấn đề các kiểu đi riêng biệt của từng quân và sự hổ tương liên hệ dù có bao hàm các đe dọa, bảo vệ, ăn quân, chiếu hết. Ta có thể không khó khăn chút nào biểu diễn các nguyên tắc chơi đúng một cách toán học trong một tàn cuộc giản dị ( thí dụ Vua + Xe chống lại Vua hay Vua + Tượng chống lại Vua). Nhưng khi các quân gia tăng, điều đó càng ngày càng rắc rối và không thể diễn tả bằng toán học được nữa dù toán hiện đại cũng đã mở ra nhiều khả năng cho ta.

          Trong chiều hướng nầy, thường hay bàn tán những năm gần đây về việc xây dựng, nói cho chính xác hơn sử dụng một máy tính hiện đại chơi được cờ Vua hoặc giải được các bàn cờ thế. Câu hỏi là một cái máy như vậy có khả năng chơi được cờ hay không rất quan trọng vì qua câu trả lời có thể thấy tính cách thực sự của các định luật cờ Vua.

          Việc dạy cho máy tính các nguyên tắc căn bản về cách đi quân và ăn quân, chiếu hết và “pat” phong cấp chốt … không có gì khó khăn. Nhưng điều nầy lại không đủ, cái máy phải chơi được cờ. Muốn vậy, có hai phương pháp phải được sử dụng. Phương pháp thứ nhất máy đánh cờ xem xét mọi thế biến có thể có và chọn lựa nước đi hay nhất qua “loại bỏ”. Phương pháp có thể được dùng cho việc giải các ván cờ thế trong đó số nước đi tương đối ít. Chẳng hạn, một máy tính của Liên Xô đã có thể giải được ván cờ thế trong hình. 

1.e8¥ ¢xd6 [1... ¢xf6 2.g8¦ ¢e6 3. ¦g6#] 2.c8¦ ¢e6 3. ¦c6#

Nhưng máy tính mất 12 phút trong khi ta có thể giải trong 1 phút. Vậy cái gì khác biệt giữa sức mạnh suy nghĩ của một tay cờ và của máy tính. Tay cờ không xem xét tất cả các khả năng của thế cờ, một cách thụ động và nhiều khi hơi cảm tính, tay cờ loại bỏ ngay các nước tồi rõ rệt như vậy cho anh ta giải được ván cờ thế trong một thời gian ngắn. Còn máy tính phải xem xét kỹ một số rất lớn thế biến và mặt dù điện tử chay hết sức nhanh, việc tính toán nầy đòi hỏi một thời gian lâu.

          Ta thấy rõ rệt là phương pháp nầy không thể dùng để chơi cờ được. Nếu máy tính phải tính toán 7 nước trước cho một thế cờ với 30 khả năng khác nhau , sẽ phải cần tới 10.000 năm để tuyển chọn nước đi đúng.

          Phương pháp thứ hai là dạy cho máy tính những nguyên tắc về chiến thuật và chiến lược quan trọng nhất. Một máy điện tử không những giải được các bài toán học mà còn cả giải tích nữa dù rất phức tạp. Và thật ra, các nguyên tắc về chiến  thuật, chiến lược cũng có hình thức giải tích. Điều thử nghiệm nầy cũng được áp dụng tại Liên Xô và máy điện tử đã có thể chơi được cờ Vua nhưng rất tồi và thua cả tay cờ bình thường.

          Ta có thể tự hỏi tại sao lại vậy vì chúng ta hiểu rõ bộ óc điện tử đã tỏ ra rất xuất sắc trong nhiều lãnh vực khoa học. Lý do là chơi cờ đã vượt qua giới hạn của giải tích mà xâm nhập địa hạt biện chứng pháp. Đó là địa hạt nằm ngoài tầm của một máy tính hoàn thiện nhất. Đó là địa hạt hoạt động dành riêng cho bộ óc con người và sẽ luôn luôn như vậy. Một thí dụ sẽ làm sáng tỏ điều nầy hơn. ta có thể dạy cho máy điện tử nguyên tắc một tượng mạnh hơn một Mã và ngược lại, nhưng ta không thể dạy quân Tượng mạnh hơn hoặc yếu hơn quân Mã tùy theo nhiều yếu tố khác. Như vậy các tay chơi cờ không phải sợ việc sử dụng một máy điện tử sẽ chấm dứt việc phát triển cờ Vua và chấm dứt luôn việc đánh cờ. Lý do cờ Vua là một cách chơi thật hay đẹp do yếu tố, đặc tính cá nhân và tỏ rõ nhiều khía cạnh suy nghĩ của con người.

          Quan niệm là cờ Vua thuộc về lãnh vực biện chứng pháp dĩ nhiên phải được giải thích. Ta hãy xem xét vấn đề ưu thế lực lượng. Khi ta nói hơn về lực lượng là một ưu thế ta chỉ phát triển một cái gì rõ ràng ( nhưng vẫn phải nhớ là bên yếu hơn về lực lượng có thể được bù trừ phần nào đó ) Ta biết ưu thế lực lượng là một thành tố có thể dẫn tới thắng lợi một cách ép buộc, nhưng phải xem qua hình, cho thấy 1 thế cờ ngay trước khi dời lại trong ván đấu giữa Pachman – Hromadka, giải vô địch Prague 1944. 

Nếu đến lượt Đen đi , Trắng sẽ sau 1... ¥d4 áp dụng phương pháp thắng cờ đúng đắn .

2. ¤e1 ¥f2 3. ¤f3 ¢f6 3... ¥d4 4. ¤h4+ ¢f6 5. ¢h5 4. ¢h5 ¥g3 5. ¤h4! ¥f2 6. ¤f5 ¥g1 7. ¤h6 ¥d4 8. ¤g4+ ¢e6 9. ¢g6 khốn thay lại chính đến lượt tôi đi và Pachman đã nhân cơ hội ăn hơn chốt với nước 1. ¤xc5? sai lầm nên sau đó không thể thắng cờ nữa, quân chốt c không thể phong cắp được nếu không có Vua hổ trợ nhưng nếu như vậy thì chố e mất ngay . Còn nếu Trắng lại muốn trở về kế hoạch anh ta đã sai lầm bỏ rơi , ta lại có thể đi tới thế cờ như hình. 

nhưng ngay cả ở đây sau.

  1. ¤f7+ ¢c5 2. ¤xe5 ¥c3 Trắng vẫn không thể thắng được dù hơn đến 2 chốt.

Ta vẫn còn nhiều trường hợp nghịch lý rõ ràng trong cờ Vua. Một thí  dụ ta bất lợi phải đi tiên ( Zugzwang). Ta biết rõ thời gian là một yếu tố quan trọng trong ván cờ. Quyền được đi trước là một việc trong hoàn cảnh bình thường ta không bao giờ từ bỏ. Nhưng thỉnh thoảng xảy ra thế cờ trong đó việc bắt buộc phải đi trước là một bất lợi nghiêm trọng có khi quyết định nữ a và điều nầy không chỉ xảy ra cho những thế cờ đơn giản như 2 hình cho thấy.Trong hình thứ nhất

  chính Trắng bị Zugwang, trong hình thứ hai lại là Đen. 

 Trong hình Hai nầy Đen vẫn còn hai nước đi chốt (g6 và h5 ) nữa nhưng điều nầy không thay đổi thế cờ chút nào.

          Một thí dụ khác về tính biện chứng của cờ vua là vấn đề đặc tính thế cờ. Trong nhiều thế cờ, đặc tính nầy được hình thành do yếu tố nếu đơn phương thường hoàn toàn trái ngược nhưng nếu kết hợp lại thường lại đồng nhất:”tạo lập tính cân bằng thế cờ”. Một thí dụ là ưu thế lực lượng đối lập với khai triển quân nhanh hơn và quân hiệp đồng hay hơn. Trong hình 

thế cờ cân bằng theo phán đóan của hiện thực lý thuyết ngay nay. Trắng có cấu trúc chốt hay hơn: hơn một chốt còn Đen có chốt “c” cô lập trên một cột mở. Ngược lại Đen có quân bố trí kiến hiệu hơn: cặp Tượng, khai triển nhanh hơn. Hiệp đồng quân hay hơn, cột mở cho xe. Ở đây ta bắt gặp những yếu tố đối nghịch: "tỉnh" (Trắng ) chống lại “động” (Đen). Thế cờ cân bằng là một thí dụ về tính đồng nhất biện chứng trong đối nghịch .

          Tính biện chứng trong cờ Vua còn bao trùm nhiều hơn nữa khi ta xem xét các yếu tố tâm lý. Việc mà trong thế cờ riêng biệt cũng một nước đi được xem là”tồi” hay “hay” tùy thuộc cá tính đối phương là một mâu thuẫn rõ rệt ( nghịch lý rõ rệt) Điều nầy chỉ có thể hiểu được sau một cuộc xem xét thật sâu về việc áp dụng định luật cho cờ Vua .

          Trong cuốn sách nầy, ta đã bàn về nhiều nguyên tắc chiến lược cờ Vua. Ta có thể tự hỏi các nguyên tắc nầy có đặc tính gì. Đa số tương quan tin được trên bàn cờ đều đã được xây dựng theo thực nghiệm (praxis). Nhưng chúng chỉ có giá trị giới hạn vì cờ Vua đầy rẫy nghịch lý. Y như cá nhân, trong xã hội loài người, trong nếp suy nghĩ của con người, trong những phức tạp của cờ Vua cũng vậy đều vượt quá tầm những quy luật giải tích đơn giản. Trong cờ Vua ta thường gặp những tình trạng không thể giải thích qua những lý thuyết được công nhận bình thường và trình độ càng cao về cờ với lý thuyết ngày càng phát triển lại càng thường gặp những nghịch lý nhưng chính việc duy nhất và riêng biệt mới mang tính hấp dẫn của cờ Vua. Vì nguyên tắc trong cờ Vua có những hướng dẫn, tự nó không thể được xem xét như là những hướng dẫn đáng tin cậy cho việc sử lý đúng được. Thí dụ ta bắt gặp những ván ngoài những nắm vững về lý luận nguyên tắc trong cờ Vua, họ còn sử dụng thêm một cái gì đó là linh tính của một nghệ sĩ. Việc nầy giúp tay cờ khám phá ra nhiều khả năng ẩn kín, nhiều đòn phối hợp bất ngờ chưa ai nghe nói và sáng tạo những ván cờ có giá trị thẩm mỹ lâu dài. Chính trong việc kết hợp các yếu tố khoa học và nghệ sỹ mà hiện rõ tầm cao của cờ Vua, một sáng tạo tuyệt vời của bộ óc con người.

(Lưu ý: Bài viết cách đây hơn 35 năm nên việc đánh giá về việc dạy cho máy tính chơi cờ, phân tích cờ...không còn đúng nữa)

Tài liệu từ Thầy : Quách Anh Tú 

Để đầy đủ hơn các bạn có thể download cuốn sách chiến lược tập 3 của ĐKT Pachman bản tiếng Anh tại :

https://www.dropbox.com/s/7mi6836qt8083l1/Ludek%20Pachman%20-%20Complete%20Chess%20Strategy%203%20-%20Play%20on%20the%20Wings.pdf