THUẬN LÝ VÀ NGHỊCH LÝ TRONG CỜ VUA

THUẬN LÝ VÀ NGHỊCH LÝ TRONG CỜ VUA

Việc áp dụng định luật vào cờ Vua là một vấn đề triết học rất đáng chú ý nhưng hết sức khó khăn. Dù đáng được xem xét chi tiết, ta không thể đề cập tới hết mọi khía cạnh trong cuốn sách nầy. Ta chỉ hạn chế trong vấn đề đặc tính nguyên tắc dùng trong chiến lược cờ Vua.

          Mối tương quan giữa các quân trên bàn cờ có thể (không còn nghi ngờ gì nữa) được biểu hiện bằng toán học. Thực ra chỉ là vấn đề các kiểu đi riêng biệt của từng quân và sự hổ tương liên hệ dù có bao hàm các đe dọa, bảo vệ, ăn quân, chiếu hết. Ta có thể không khó khăn chút nào biểu diễn các nguyên tắc chơi đúng một cách toán học trong một tàn cuộc giản dị ( thí dụ Vua + Xe chống lại Vua hay Vua + Tượng chống lại Vua). Nhưng khi các quân gia tăng, điều đó càng ngày càng rắc rối và không thể diễn tả bằng toán học được nữa dù toán hiện đại cũng đã mở ra nhiều khả năng cho ta.

          Trong chiều hướng nầy, thường hay bàn tán những năm gần đây về việc xây dựng, nói cho chính xác hơn sử dụng một máy tính hiện đại chơi được cờ Vua hoặc giải được các bàn cờ thế. Câu hỏi là một cái máy như vậy có khả năng chơi được cờ hay không rất quan trọng vì qua câu trả lời có thể thấy tính cách thực sự của các định luật cờ Vua.

          Việc dạy cho máy tính các nguyên tắc căn bản về cách đi quân và ăn quân, chiếu hết và “pat” phong cấp chốt … không có gì khó khăn. Nhưng điều nầy lại không đủ, cái máy phải chơi được cờ. Muốn vậy, có hai phương pháp phải được sử dụng. Phương pháp thứ nhất máy đánh cờ xem xét mọi thế biến có thể có và chọn lựa nước đi hay nhất qua “loại bỏ”. Phương pháp có thể được dùng cho việc giải các ván cờ thế trong đó số nước đi tương đối ít. Chẳng hạn, một máy tính của Liên Xô đã có thể giải được ván cờ thế trong hình. 

1.e8¥ ¢xd6 [1... ¢xf6 2.g8¦ ¢e6 3. ¦g6#] 2.c8¦ ¢e6 3. ¦c6#

Nhưng máy tính mất 12 phút trong khi ta có thể giải trong 1 phút. Vậy cái gì khác biệt giữa sức mạnh suy nghĩ của một tay cờ và của máy tính. Tay cờ không xem xét tất cả các khả năng của thế cờ, một cách thụ động và nhiều khi hơi cảm tính, tay cờ loại bỏ ngay các nước tồi rõ rệt như vậy cho anh ta giải được ván cờ thế trong một thời gian ngắn. Còn máy tính phải xem xét kỹ một số rất lớn thế biến và mặt dù điện tử chay hết sức nhanh, việc tính toán nầy đòi hỏi một thời gian lâu.

          Ta thấy rõ rệt là phương pháp nầy không thể dùng để chơi cờ được. Nếu máy tính phải tính toán 7 nước trước cho một thế cờ với 30 khả năng khác nhau , sẽ phải cần tới 10.000 năm để tuyển chọn nước đi đúng.

          Phương pháp thứ hai là dạy cho máy tính những nguyên tắc về chiến thuật và chiến lược quan trọng nhất. Một máy điện tử không những giải được các bài toán học mà còn cả giải tích nữa dù rất phức tạp. Và thật ra, các nguyên tắc về chiến  thuật, chiến lược cũng có hình thức giải tích. Điều thử nghiệm nầy cũng được áp dụng tại Liên Xô và máy điện tử đã có thể chơi được cờ Vua nhưng rất tồi và thua cả tay cờ bình thường.

          Ta có thể tự hỏi tại sao lại vậy vì chúng ta hiểu rõ bộ óc điện tử đã tỏ ra rất xuất sắc trong nhiều lãnh vực khoa học. Lý do là chơi cờ đã vượt qua giới hạn của giải tích mà xâm nhập địa hạt biện chứng pháp. Đó là địa hạt nằm ngoài tầm của một máy tính hoàn thiện nhất. Đó là địa hạt hoạt động dành riêng cho bộ óc con người và sẽ luôn luôn như vậy. Một thí dụ sẽ làm sáng tỏ điều nầy hơn. ta có thể dạy cho máy điện tử nguyên tắc một tượng mạnh hơn một Mã và ngược lại, nhưng ta không thể dạy quân Tượng mạnh hơn hoặc yếu hơn quân Mã tùy theo nhiều yếu tố khác. Như vậy các tay chơi cờ không phải sợ việc sử dụng một máy điện tử sẽ chấm dứt việc phát triển cờ Vua và chấm dứt luôn việc đánh cờ. Lý do cờ Vua là một cách chơi thật hay đẹp do yếu tố, đặc tính cá nhân và tỏ rõ nhiều khía cạnh suy nghĩ của con người.

          Quan niệm là cờ Vua thuộc về lãnh vực biện chứng pháp dĩ nhiên phải được giải thích. Ta hãy xem xét vấn đề ưu thế lực lượng. Khi ta nói hơn về lực lượng là một ưu thế ta chỉ phát triển một cái gì rõ ràng ( nhưng vẫn phải nhớ là bên yếu hơn về lực lượng có thể được bù trừ phần nào đó ) Ta biết ưu thế lực lượng là một thành tố có thể dẫn tới thắng lợi một cách ép buộc, nhưng phải xem qua hình, cho thấy 1 thế cờ ngay trước khi dời lại trong ván đấu giữa Pachman – Hromadka, giải vô địch Prague 1944. 

Nếu đến lượt Đen đi , Trắng sẽ sau 1... ¥d4 áp dụng phương pháp thắng cờ đúng đắn .

2. ¤e1 ¥f2 3. ¤f3 ¢f6 3... ¥d4 4. ¤h4+ ¢f6 5. ¢h5 4. ¢h5 ¥g3 5. ¤h4! ¥f2 6. ¤f5 ¥g1 7. ¤h6 ¥d4 8. ¤g4+ ¢e6 9. ¢g6 khốn thay lại chính đến lượt tôi đi và Pachman đã nhân cơ hội ăn hơn chốt với nước 1. ¤xc5? sai lầm nên sau đó không thể thắng cờ nữa, quân chốt c không thể phong cắp được nếu không có Vua hổ trợ nhưng nếu như vậy thì chố e mất ngay . Còn nếu Trắng lại muốn trở về kế hoạch anh ta đã sai lầm bỏ rơi , ta lại có thể đi tới thế cờ như hình. 

nhưng ngay cả ở đây sau.

  1. ¤f7+ ¢c5 2. ¤xe5 ¥c3 Trắng vẫn không thể thắng được dù hơn đến 2 chốt.

Ta vẫn còn nhiều trường hợp nghịch lý rõ ràng trong cờ Vua. Một thí  dụ ta bất lợi phải đi tiên ( Zugzwang). Ta biết rõ thời gian là một yếu tố quan trọng trong ván cờ. Quyền được đi trước là một việc trong hoàn cảnh bình thường ta không bao giờ từ bỏ. Nhưng thỉnh thoảng xảy ra thế cờ trong đó việc bắt buộc phải đi trước là một bất lợi nghiêm trọng có khi quyết định nữ a và điều nầy không chỉ xảy ra cho những thế cờ đơn giản như 2 hình cho thấy.Trong hình thứ nhất

  chính Trắng bị Zugwang, trong hình thứ hai lại là Đen. 

 Trong hình Hai nầy Đen vẫn còn hai nước đi chốt (g6 và h5 ) nữa nhưng điều nầy không thay đổi thế cờ chút nào.

          Một thí dụ khác về tính biện chứng của cờ vua là vấn đề đặc tính thế cờ. Trong nhiều thế cờ, đặc tính nầy được hình thành do yếu tố nếu đơn phương thường hoàn toàn trái ngược nhưng nếu kết hợp lại thường lại đồng nhất:”tạo lập tính cân bằng thế cờ”. Một thí dụ là ưu thế lực lượng đối lập với khai triển quân nhanh hơn và quân hiệp đồng hay hơn. Trong hình 

thế cờ cân bằng theo phán đóan của hiện thực lý thuyết ngay nay. Trắng có cấu trúc chốt hay hơn: hơn một chốt còn Đen có chốt “c” cô lập trên một cột mở. Ngược lại Đen có quân bố trí kiến hiệu hơn: cặp Tượng, khai triển nhanh hơn. Hiệp đồng quân hay hơn, cột mở cho xe. Ở đây ta bắt gặp những yếu tố đối nghịch: "tỉnh" (Trắng ) chống lại “động” (Đen). Thế cờ cân bằng là một thí dụ về tính đồng nhất biện chứng trong đối nghịch .

          Tính biện chứng trong cờ Vua còn bao trùm nhiều hơn nữa khi ta xem xét các yếu tố tâm lý. Việc mà trong thế cờ riêng biệt cũng một nước đi được xem là”tồi” hay “hay” tùy thuộc cá tính đối phương là một mâu thuẫn rõ rệt ( nghịch lý rõ rệt) Điều nầy chỉ có thể hiểu được sau một cuộc xem xét thật sâu về việc áp dụng định luật cho cờ Vua .

          Trong cuốn sách nầy, ta đã bàn về nhiều nguyên tắc chiến lược cờ Vua. Ta có thể tự hỏi các nguyên tắc nầy có đặc tính gì. Đa số tương quan tin được trên bàn cờ đều đã được xây dựng theo thực nghiệm (praxis). Nhưng chúng chỉ có giá trị giới hạn vì cờ Vua đầy rẫy nghịch lý. Y như cá nhân, trong xã hội loài người, trong nếp suy nghĩ của con người, trong những phức tạp của cờ Vua cũng vậy đều vượt quá tầm những quy luật giải tích đơn giản. Trong cờ Vua ta thường gặp những tình trạng không thể giải thích qua những lý thuyết được công nhận bình thường và trình độ càng cao về cờ với lý thuyết ngày càng phát triển lại càng thường gặp những nghịch lý nhưng chính việc duy nhất và riêng biệt mới mang tính hấp dẫn của cờ Vua. Vì nguyên tắc trong cờ Vua có những hướng dẫn, tự nó không thể được xem xét như là những hướng dẫn đáng tin cậy cho việc sử lý đúng được. Thí dụ ta bắt gặp những ván ngoài những nắm vững về lý luận nguyên tắc trong cờ Vua, họ còn sử dụng thêm một cái gì đó là linh tính của một nghệ sĩ. Việc nầy giúp tay cờ khám phá ra nhiều khả năng ẩn kín, nhiều đòn phối hợp bất ngờ chưa ai nghe nói và sáng tạo những ván cờ có giá trị thẩm mỹ lâu dài. Chính trong việc kết hợp các yếu tố khoa học và nghệ sỹ mà hiện rõ tầm cao của cờ Vua, một sáng tạo tuyệt vời của bộ óc con người.

(Lưu ý: Bài viết cách đây hơn 35 năm nên việc đánh giá về việc dạy cho máy tính chơi cờ, phân tích cờ...không còn đúng nữa)

Tài liệu từ Thầy : Quách Anh Tú 

Để đầy đủ hơn các bạn có thể download cuốn sách chiến lược tập 3 của ĐKT Pachman bản tiếng Anh tại :

https://www.dropbox.com/s/7mi6836qt8083l1/Ludek%20Pachman%20-%20Complete%20Chess%20Strategy%203%20-%20Play%20on%20the%20Wings.pdf

PHONG CÁCH CHƠI CỜ CỦA MỖI CÁ NHÂN , LỐI CHƠI TÂM LÝ

PHONG CÁCH CHƠI CỜ CỦA MỖI CÁ NHÂN, LỐI CHƠI TÂM LÝ

           Khi ta phân tích các thành tố chiến lược cá nhân, ta chỉ xem xét ván cờ như là một diễn biến không có tính người bao gồm 32 quân và 64 ô cờ. Dĩ nhiên đó chỉ là một sự trình bày rất đơn giản. Một ván cờ là một cuộc tranh chấp giữa hai đối thủ dưới một vài điều kiện cụ thể nào đó, nhưng con người không ai không lầm lỗi. Họ dễ chịu ảnh hưởng, nhiều hay ít các tính khí nào đó. Họ có tính cách riêng biệt. Tất cả những điều đó phản chiếu trong lối chơi, thành tích trong ván cờ của họ.

          Mỗi tay cờ dù là một bật sư hay là tay mới biết chơi đều mang vào ván cờ vài thành tố của lối chơi cá nhân của họ. Lối chơi không chỉ là tổng hợp hiểu biết về cờ và quan niệm cá nhân về cờ mà nới rộng ra là một sự biểu hiện tâm tính cá nhân người đó. Nếu ta phân tích  các ván cờ của tay chơi xa lạ với ta, ta có thể khám phá ra nhiều đặc tính, tâm tính qua lối chơi của họ, tóm lại tính nết của họ phản ánh qua lối chơi của họ. Khi ta biết, hiểu biết ai nhiều, ta có thể đoán ra được với tỷ lệ rất lớn lối chơi họ sẽ chọn trong ván cờ. Một kẽ hay lo âu, cẩn thận trong đời sống ít khi chịu phiêu lưu trong ván cờ. Một tay cờ bạc hoặc kẽ tâm tính hời hợt sẽ chơi thế cờ mạo hiểm có khi không được đánh giá kỹ lưỡng lắm. Kẻ lạc quan thường hay đánh giá cao thế cờ của mình còn kẻ bi quan chỉ thấy nguy hiểm và khó khăn trong mỗi thế cờ. Phong cách chơi của mỗi người phản ảnh tính nết của mỗi tay cờ.

          Có vấn đề rất quan trọng là ảnh hưởng ngoại lai đối với một ván cờ. Một thí dụ như tình trạng một giải cờ vào một lúc nào đó khi ván cờ được chơi: nếu một tay cờ trong vòng chót chỉ cần ½ điểm để đoạt giải nhất tay cờ đó sẽ xây dựng ván cờ khác hẳn điều anh ta sẽ làm như khi phải thắng cho bằng được. Việc kẹt, thiếu thời gian suy nghĩ cũng là một yếu tố ngoại lai quan trọng cũng như tâm tính cá nhân lúc bây giờ và môi trường xung quanh lúc ván cờ xảy ra. Cũng như ta không thể bỏ qua sức khỏe của tay cờ vào lúc đó. Mỗi tay cờ điều biết qua kinh nghiệm cá nhân của mình ảnh hưởng một trận cảm cúm đã làm sai lệch kết quả như thế nào. Ta có thể rút ra kết luận quan trọng ở đây về việc sửa soạn thể lực quan trọng như thế nào nhất là việc hổ trợ cho thần kinh thật tốt. Nhưng những điều đó lại không phải nhiệm vụ một cuốn sách về chiến lược cờ vua.

          Ta có thể đặc một câu hỏi quan trọng, chỗ nào khi nào có sự liên hệ giữa việc chọn lựa một kế hoạch chiến lược với phong cách chơi từng tay cờ và các yếu tố ngoại lai khác. Tay cựu vô địch thế giới  E.Lasker đã đặt căn bản cho nguyên tắc sâu sắc rằng trong nhiều thế cờ, rất khó nói tới “nước đi hay nhất”. Thường có nhiều khả năng và từ đó, chỉ có một là hay nhất đối với riêng một tay cờ nào đó trong những điều kiện nào đó .

          Hình  

cho thấy thế cờ trong trận tranh vô địch thế giới giữa Tarrasch và Lasker năm 1908. Bên Đen có thế cờ gò bó đang phải chú ý tới thế công bổ vào Vua họ. Một cách chống đỡ thụ động sẽ là 1…£e6 2. ¤f5 c5  rồi ¥f8  Tuy nhiên trong ván cờ, Lasker đã chọn một kiểu khác dù yếu hơn nhiều. Lý do nào đã chi phối ? Ai cũng biết là Tarrasch có thể chuyển một ưu thế không gian với một sự bảo đảm lớn ( chắc chắn và tài ba ) không để cho  đối phương một cơ hội phản kích nào, như vậy Lasker không muốn thủ thụ động chống lại Tarrasch trong một thế cờ gò bó nên ông quyết định chọn một đường hướng rất mạo hiểm cho ông nước phản kích với giá một con chốt. Nhưng ván cờ về sau cho thấy, Lasker đã đánh giá đối phương rất đúng. Ván cờ đã tiếp tục  1... ¤g4?! 2. ¥xg7! ¤xf2!  tới đây Trắng có hai khả năng: ăn hơn chốt với 3. ¢xf2 3... ¢xg7 4. £d4+ rồi hoặc chơi tấn công với 3. £d4. Phân tích sau. ván cờ cho thấy áp lực bên Trắng sau 3…¤g4 4. ¤f5 không thể đỡ được. Như vậy có nghĩa là nước đi 1…¤g4 sai lầm chăng ? Không phải vậy. Lasker chỉ đánh giá thế cờ theo căn bản tâm lý mà thôi. Ông ta biết (Lasker) rằng Tarrasch chỉ thích những đường hướng rõ ràng không chịu những đường hướng phức tạp khó có thể tính toán chính xác. Cho nên Tarrasch vẫn theo lối cũ và tiếp tục

3. ¢xf2 3... ¢xg74. ¤f5+ ¢h8 5. £d4+ f6 6. £xa7¥f8 7. £d4 ¦e5! để cho Đen vài đường phản kích dưới hình thức áp lực lên chốt cô lập. Sau đó Lasker chơi rất quyết liệt và còn có thể thắng luôn ván cờ nhờ lợi dụng được vài sai sót nhỏ của đối phương.

          Trong nhiều thế cờ, ta thường hay phải chọn lựa giữa nhiều kế hoạch ngang nhau nhưng lại dẫn tới những loại thế cờ hoàn toàn khác hẳn nhau.

          Từ hình 

 trong Gambit Hậu xảy tới sau 

1.d4 d5 2.c4 e6 3. ¤c3 ¤f6 4. ¥g5 ¥e7 5.e3 0–0 6. ¤f3 ¤bd7 7. £c2 c5 Trắng có hai khả năng. Trước hết với  8.cxd5  ¤xd5 9. ¥xe7 £xe7 10. ¤xd5 exd5 11. ¥d3 g6 12.dxc5 cô lập chốt Hậu địch và sau khi đơn giản , khai thác điểm yếu nầy. Sau nữa Trắng còn có thể chơi . 8.0–0–0 h6 (8... £a5 9. ¢b1) 9.h4! £a5 10.g4 dẫn tới thế cờ sắc bén trong đó hai bên đều tấn công vua đối phương. Các lý thuyết gia chưa đồng ý với nhau đường hướng nào hay hơn, việc lựa chọn hoàn toàn tùy thuộc tâm lý đối thủ .

          Còn một điều quan trọng về tâm lý là cách thức chọn lựa khai cuộc. Phải chọn khai cuộc nào hợp với ta nhất và kỵ cho đối thủ nhất ( cùng lúc ). Có khi đáng cho ta chọn một hệ thống kém hơn với chủ ý cho đối phương phải giải quyết nhiều ván đề khó chịu. Một trường hợp điển hình là kiểu chọn lựa khai cuộc của Lasker chống lại Capablanca tại St. Petersbourg năm 1914. Ba vòng ( trước khi hết giải) cuối, hai tay cờ có cùng số điểm, tuy nhiên Lasker đã chơi hơn một ván nên Lasker phải thắng mới đoạt giải nhất được. Chơi Trắng, Lasker đã chọn thế biến đổi quân trong ván cờ Tây Ban nha ( 1. e4  e 5 2. ¤f3 ¤c6 3. ¥b5 a6 4. ¥xc6 )  ngay từ hồi đó đã được xem là hoàn toàn vô hại, không có ai thời đó nhận thấy thâm sâu trong suy tính của Lasker như những chú thích của Tarrasch trong sách về giải cờ cho thấy : Tại sao anh lại chọn thế biến đổi quân ? Tôi hỏi Lasker trong buổi ăn trưa “anh phải chơi quyết liệt để thắng cờ mà?” “ tôi không có cách nào khác” Lasker đáp lại “ Vì đối lại thế phòng thủ anh đã dùng chống lại Bernstein và tôi, không còn gì để tìm tòi nữa”. Quan niệm về tấn công và phòng thủ trong ván cờ Tây Ban Nha đã có thời gây sợ hãi nay đã thay đổi hẳn hoi.

          Tuy nhiên Tarrasch không thấy điểm mai mỉa trong câu trả lời của Lasker. Không phải sợ kiểu phòng thủ của Tarrasch (4. ¥a4 ¤f6 7.00 ¤xe4) nhưng Lasker có ý sâu hơn khi chọn thế biến dễ hòa trong ván cờ quyết định nầy. Để có thể hiểu rõ ràng, ta hãy xem xét thế cờ hình thành sau . 

1.e4 e5 2. ¤f3 ¤c6 3. ¥b5 a6 4. ¥xc6 [4. ¥a4 ¤f6 5.0–0 ¤xe4] 4...dxc6 5.d4 exd4 6. £xd4 £xd4 7. ¤xd4 ¥d6 

          Đồ hình cho thấy Trắng có đa số chốt bên cánh Vua trong khi đa số chốt Đen bên cánh Hậu bị gò ép vì chốt chồng. Như thế Trắng sẽ tìm kiếm chuyển về tàn cuộc để có thể khai thác ưu thế tại đó. Bù đắp lại Đen có hai tượng và nếu khách quan có vẻ hay hơn: nhưng để có thể sử dụng cặp tượng Đen phải chơi thật tích cực và sẵn sàng tấn công. Tuy nhiên Lasker  được biết đối phương khi ngồi vào bàn cờ chỉ có ý định thủ hòa bảo đảm giải nhất. Điều nầy nghịch lại với tính cách thế cờ xảy đến từ thế biến đổi quân trong ván cờ Tây ban Nha. Việc tính toán tâm lý nầy của Lasker trong ván cờ đã hoàn toàn chứng minh là chính xác: Capablanca chơi một cách thụ động và cuối cùng thua ván cờ và mất giải nhất.

          Khi nghiên cứu những ván cờ các tay chơi bình thường, ta có thể nhận thấy một sự ưa thích một loại thế cờ riêng biệt nào đó. Có tay muốn đạt tới một ván cờ thế trận bình thản, tay khác sẽ chịu những thế cờ phức tạp, tay thứ ba lại tấn công ngay khi có cơ hội và tay thứ tư lại nghiên về phòng thủ. Mỗi kiểu chơi phản ảnh một loại ưa thích một lối xây dựng chiến lược riêng biệt. Phong cách chơi cho thấy nhiều biến dị và không có một bậc sư nào mà phong cách chơi không bị ảnh hưởng bởi những ưa thích cá nhân.

          Thông thường, cờ Vua chia lối chơi ra làm hai loại hoàn toàn khác nhau về căn bản: Đó là lối chơi phối hợp và lối chơi thế trận. Tay cờ phối hợp ưa thích giải những vấn đề chiến thuật rắc rối, anh ta vui thích khi ván cờ đưa về thế con dao hai lưỡi và mừng có thế cờ có thể cho phép chơi đòn phối hợp bất ngờ. Tay cờ thế trận lại rất vừa lòng với những ưu thế nhỏ để từ đó anh ta sẽ từ từ cố gắng nới rộng ưu thế đó. Anh ta sẽ tránh những phối hợp không rõ ràng, những lối chơi phức tạp mà kết quả không thể tính toán chính xác. Nhưng thật ra, tay cờ thực sự bậc sư  không bao giờ cũng chỉ một mặt như vậy. Anh ta có thể tấn công rất sắc bén theo kiểu cách phối hợp dù lại ưa thích một ván cờ  thế trận bình thản và ngược lại. Ưa thích của họ chỉ hiển hiện trong những thế cờ mà đặc tính cho phép lựa chọn kế hoạch chiến lược khác nhau. Chẳng hạn theo hình, Smyslov và Petrossian sẽ chọn tiếp nối 8.cd trong khi Bernstein và Geller sẽ chịu 8.000.

          Một hiểu biết sâu xa lối chơi của đối thủ có tầm quan trọng cao trong việc sửa soạn tổng quát cho một giải cờ hay một trận đánh tay đôi. Trường hợp tiêu biểu cho tầm quan trọng trong việc sửa soạn tâm lý đó xảy đến trong trận đấu nổi tiếng giữa Alekhine và Capablanca năm 1927. Alekhine đã xem xét sâu sắc ( điều nghiên kỹ lưỡng ) lối chơi của đối phương và đã đi tới một vài kết luận được mô tả trong sách viết về giải cờ tại New-york năm 1927. Trong trận đấu Alekhine đã chơi theo đường hướng đã được khám phá. Trong khi Capablanca, quá mù quáng trong chiến thắng ở giải cờ Newyork đã xét thấy không cần thiết nghiên cứu lối chơi của đối thủ. Điều bỏ sót nầy cho thấy đó là một trong những nguyên nhân chính yếu đã gây thất bại trong cuộc đọ sức giữa hai tay “khổng lồ” trong làng cờ Vua.

          Còn có những thành tố tâm lý không trực tiếp liên hệ với lối chơi của đối phương hay là trong việc đánh gíá một thế cờ. Trong loại nầy bao gồm những bẫy được lập ra với ý định lừa một đối phương “quá tự tin” theo một đường hướng định sẵn bằng cách cho anh ta triển vọng ăn hơn quân hay đoạt một ưu thế thế trận nào đó. Trong ván cờ giữa Nimzovitch và Leonard ở St.Setastian năm 1911, thế cờ trong hình  được hình thành sau 26 nước đi 

  Với những nước đi cuối Đen liên tiếp cố dụ đối phương chơi Hậu để có thể cho Hậu nhập d4. Nimzovitch thấy rõ ý định Đen mới cố ý đặt bẫy, Ván cờ đã tiếp tục

27. ¦1g2! £d6 28. £c1! tới lúc nầy Đen vẫn chưa hay bẫy đã đặt xong nên vẫn tiếp tục ý định cũ 28… £d4? 29. ¤d5! quân Hậu Đen bị giam cứng không thể đỡ đòn (30.c3 ) Đen còn cố gắng 29…  ¦xd5 30.c3 £xd3 31.exd5 £xc4 32.dxe6 £xe6 33. £c2 và thắng sau vài nước nữa.

Thí dụ vừa rồi là một một bẫy chiến thuật. Bẫy chiến lược cũng có thể xảy ra . Sau đây là trường hợp che dấu một kế hoạch chiến lược thực sự để cho đối phương áp dụng biện pháp phòng vệ có lợi cho kế hoạch đó.

Ta hãy xem xét thế cờ hình 

Xảy ra trong ván cờ giữa Thelen và Trebal năm 1927. Kế hoạch thực sự của Trắng là chiếm lĩnh cột “c” mà không cho đối phương cơ hội đổi quân toàn diện. Biết rõ đối phương sợ thế công lên cánh Vua, bên Trắng xây dựng bố trí lực lượng như có ý định tấn công cánh Vua thực sự. Tính toán của Trắng rất đúng. Đen rút xe trên cột “c” về 28…¦cf7 như biện pháp phòng ngừa chống lại một thế công tưởng tượng. Sau đó Trắng lại có thể chơi 29.¦c1 và hoàn thành kế hoạch vạch sẵn cho Trắng thắng lợi trong 20 nước.

          Bây giờ ta hãy xem xét vấn đề tâm lý liên hệ tới vấn đề kẹt thời gian ( thiếu thời gian ) thi đấu. Đường hướng đúng đắn cần phải được áp dụng khi ta còn đủ thời gian suy nghĩ và đối thủ của ta lại gần hết như thế nào ? Một sai lầm thường xảy ra đối với tay cờ thiếu kinh nghiệm là chơi thật nhanh, làm như  vậy anh ta sẽ vứt bỏ hoàn toàn ưu thế sẵn có của anh. Kiểu cách đúng là tìm tòi đòn chiến thuật rắc rối, đặt nhiều vấn đề chiến lược khó khăn. Không bao giờ được đi những nước thiếu kế hoạch, mỗi nước đi phải theo chiều hướng gia tăng sức mạnh thế cờ có sẵn: một kế hoạch dứt khoát và sâu rộng sẽ gây áp lực tâm lý kinh khủng đối với tay cờ kẹt thời gian. Trong những thế cờ đang có ưu thế rõ rệt ( về lực lượng hay thế trận ) ta không được đẩy tới việc đối phương kẹt giờ mà chỉ bình thản chuyển ưu thế của ta sang thắng lợi. Chơi dựa trên việc thiếu thời gian suy nghĩ cũa đối phương sai lầm như thế nào có thể lấy thí dụ của chính Pachman. Việc nầy đã làm cho Pachman mất chỗ trong giải các “ ứng cử” dự tranh vô địch thế giới năm 1956.

          Trong ván cờ được chơi vào hồi cuối giải liên vùng tại Goteborg thế cờ hình  được hình thành. 

          Pachman thấy rõ ưu thế quân Mã trên quân Tượng cho Đen ưu thế quyết định. Đường lối đúng để chuyển ưu thế nầy sang thắng lợi là :

1.     Chặn cánh Vua với g4

2.     Lui Hậu về d6 và di chuyển Vua sang b8.

3.     Chiếm lĩnh cột “c” mở với Xe và ép buộc đổi một hay cả hai quân nặng.

Theo đúng kế hoạch nầy, Pachman sẽ đạt được thế cờ tàn thắng lợi. Khốn thay, Pachman lại nhìn sang đồng hồ đối phương và nhận thấy anh ta chỉ còn vài giây cho 3 nước đi mà thôi. Kết quả là Pachman quyết định cho đối phương vài bất ngờ để làm rã rời đường hướng suy nghĩ của anh ta. Ván cờ đã tiếp tục 37…a5 38.¥c4 a4? 39.a3 £b1?? 40. £c3! và bây giờ đối phương của Pachman đã thoát khỏi thế kẹt rồi ( về thời gian suy nghĩ ) Pachman nhận thấy quân Hậu Đen bị giam vì 40…¤b3 41. ¥xb3 ab 42. ¦b2 vô hy vọng, Pachman đã cố thử 40…£d1 41. ¦c1£d4 42. £xd4 ed 43. ¦d1 và Đen lẳng lặng buông cờ.

          Ta có thể rút ra kết luận nào từ ván cờ kinh hoàng đó ? Đó là không nên đánh giá quá cao tầm quan trọng của việc thiếu thời gian suy nghĩ. Hay hơn hết nên bám giữ lấy kế hoạch chiến lược đúng đắn: nhất là trong những thế cờ ưu thế, thật là vô lý khi cố thừa nước đục thả câu trên việc đối phương thiếu thời gian suy nghĩ.

Tài liệu từ thầy : Quách Anh Tú