CON ĐƯỜNG VÀ PHƯƠNG PHÁP HOÀN THIỆN CỦA VẬN ĐỘNG VIÊN CỜ VUA

 Sau đây chúng ta hảy xem các đề tài mà Đại kiện tướng Suetin đề cập trong quyển sách " Phòng thí nghiệm của vận động viên Cờ vua"

CON ĐƯỜNG VÀ PHƯƠNG PHÁP HOÀN THIỆN

Tư duy chiến thuật và chiến lược của vận động viên cờ vua

Trong mối tương quan với mục đích rèn luyện trước hết chúng ta dừng lại ở khái niệm về “tư duy” của vận động viên Cờ Vua như thế nào? Chúng ta bắt đầu từ thế trận và cách tính toán phương án.

Hai vận động viên Cờ Vua trẻ đạt trình độ kiện tướng là A.Karpov (nhà vô địch thế giới tương lai) và Miclaiev vừa hoãn ván đấu của mình, họ đã chơi một trận quyết định tranh giải nhất giữa đội “Burevestnhic” và đội câu lạc bộ quân đội. Giải vô địch đồng đội Liên Xô tại Riga (1968)

Đội trưởng đội câu lạc bộ quân đội Karpov về nhà trong tâm trạng phấn khởi. Hiển nhiên là thế trận của Miclaiev chơi quân Đen ở tình trạng nguy hiểm nghiêm trọng.

Trắng gây áp lực với nước

43.¤g3! Tấn công các Chốt của Đen.

 Chơi ván cờ này bên Trắng sử dụng kỹ thuật tuyệt vời. Quân Đen nhanh chóng rơi vào thảm họa, và sự chống cự của Đen chỉ là hình thức, mặc dù rất căng thẳng:

43...£g7 44.£xf6 £xf6 45.¦xf6 ¦a1 46.¦f1 ¦c1 47.¤e2! Đầu tiên là lợi thế di chuyển Mã, với nước đi rời khỏi ô f5.

47...¦a1 48.¤d4 ¢g8 49.¤f5 ¦a6 50.¢f2 Còn bây giờ với kết quả quyết định trong cuộc chơi bao gồm cả Vua Trắng.

50...¥g6 51.¢e3 ¥xf5 52.exf5 ¦a2 53.¢d4 ¦a1 54.¥e2! ¦a2 55.¥xh5 Bên Trắng có ưu thế quyết định. Sự di chuyển của Chốt Đen không được bảo vệ.

55...¦h2 56.¦f4 ¦d2+ 57.¢e4 ¦d3 58.f6 ¦xc3 59.¢f5! Thời điểm quyết định đã đến. Vua Trắng xâm nhập vào hậu phương của quân Đen và tham gia tích cực vào đòn tấn công quyết định.

59...¦e3 60.¦f1 ¤d7 61.¦g1+ ¢f8 62.¦a1 ¦e5+ 63.¢g6 ¦e8 64.¦a7 ¦d8 65.¦c7! phải thật thận trọng. Trắng loại bỏ mọi hy vọng phản đòn của đối phương, liên quan tới sự di chuyển của Chốt c4. 65...¢g8 66.¢g5 ¢h8 67.¥g6 ¢g8 68.h5 ¢h8 69.h6 c3 70.¦xc3 ¦f8 71.f7. Đen đầu hàng. Trắng tin tưởng thực hiện ưu thế, nhưng bây giờ chúng ta nói tới vấn đề khác. Trở lại thế trận ban đầu.

Liệu tình thế của đen không còn khả năng nào nữa chăng ? Có phải chắc chắn Đen không có lối thoát và từ từ thua trong tuyệt vọng? Xem xét lại thế cờ bên Trắng cũng không ít điểm yếu. Chốt của họ có thể bị tấn công. Bên Trắng phải tính đến khả năng phản công vào Vua của mình, hơn nữa Xe Đen đứng ở hàng ngang thứ hai rất nguy hiểm. Tóm lại bên Đen hoàn toàn  có thể chơi phản đòn bằng quân Hậu.

“Tất cả điều đó đặt ra cho độc giả, nhưng bây giờ điều suy nghĩ chung là chống đỡ thế nào sau nước 43.¤g3 tiếp theo Trắng đe dọa 44.£f6?”.

 Dù sao Đen có khả năng tuyệt vời khi phản công bằng nước 

43...¦a3!, không chậm trễ tấn công chuỗi chốt ở ô c3. Nếu bây giờ Trắng chuyển sang bảo vệ chốt c3 bằng nước đi Hậu (44.£d2), thì Đen không chậm trễ tích cực bằng  nước 44...£g7!, đe dọa giành quyền chủ động.Điểm chính là phương án phải tính sau nước 44.£xf6+ £xf6 45.¦xf6 ¥d7! Sự tinh tế của đòn chiến thuật đầu tiên. Nếu 45...¦xc3 sau đó Trắng trả lời 46.¢f2!

46.¦h6+ Trước khi bắt chốt d6, Trắng  đẩy Vua đối phương vào ô g8 hoặc g7  ô sẽ bị Mã Trắng tấn công.

46...¢g8 47.¦xd6 ¦xc3 48.¤xh5 ¦c1 49.¤f6+ ¢f7! Thời điểm chiến thuật thú vị. Trong trường hợp 49...¢g7 50.¤xd7 ¦xd1+ 51.¢f2 c3 52.¤xe5 c2. Điều tự nhiên là nước không hay 53.¤d3? sau đó Đen có đòn phản công phối hợp bất ngờ 53...¦d2+! .Sau đó giải thích cho nước đi này là bên Trắng thua (54.¢e3 ¦xd3+! hoặc 54.¢e1 ¦xd3 và Trắng bị đe dọa và không bảo vệ bằng ¦d1+ và c1£) Tất cả phương án này từ nước 49...¢g7  đều không tốt. Thế vào cho nước 52.¤d3 Trắng cần chơi 52.¦c6 c1£ 53.¦xc1 ¦xc1+54.¢e3 và xuất hiện cờ tàn vô vọng cho Đen.   

50.¤xd7 ¦xd1+ 51.¢f2 ¢e7! Tất cả điều này được tính toán chính xác (phân tích của E.Geller và S.Furmal)

52.¦e6+ ¢xd7 53.¢e2!!Quân Trắng cần phải suy nghĩ về sự nguy hiểm. Nước đi dở 53.¦xe5 sau đó Đen đáp lại 53...c3! Và chốt Đen phong Hậu.

53...¦d4 54.¦xe5 c3 55.d6 ..vv… đẩy mạnh tới hòa cờ.

Ở ví dụ này nhận thấy thế trận sâu sắc chỉ trong trường hợp nếu kết hợp tính toán cụ thể từng phương án với sự đánh giá thế trận (những điểm yếu, chốt yếu và quân tích cực vv…)

Thế trận của Đen không thuận lợi, được phòng thủ như vậy với một đòn khá kín điều này một vận động viên Cờ Vua bình thường khó nghĩ ra. Thế trận phòng thủ này có tiềm năng to lớn về phòng thủ và chơi phản công được giấu kín trong vị trí các quân. Như vậy trong đòn phản công chính xác của Đen, điều đầu tiên có thể giữ vai trò quan trọng là con Xe mạnh của Đen, sau đó trong cờ tàn là chốt thông c4. Cũng như trung tâm hóa vị trí quân Mã ở ô e5 phục vụ yếu tố phòng thủ. Những yếu tố thế trận khách quan này là không thể thiếu trong khi tiến hành phân tích.

          Những ví dụ này trước hết chỉ ra ý nghĩa “dự đoán” chính xác, sắp đặt kết quả  cẩn thận đánh giá thế trận. Từ những phân tích những ví dụ này nhận thấy rõ chỉ có lôgic hình thức thì không đủ để đánh giá thế trận. Trong bối cảnh phức tạp quan trọng cần có linh cảm khám phá thế trận tinh vi. Điều cụ thể này chưa đủ cho Đen chơi tốt. Chỉ có “linh cảm thế trận” tinh tế mới tìm ra khả năng di chuyển Xe Đen 43... ¦a3!, sau đó nghiên cứu làm sáng tỏ ở các câu lạc bộ Cờ Vua tiến hành những phương án cao siêu hơn.

Linh cảm thế trận là phạm trù không bí mật. Nó được rèn luyện trên cơ sở kinh nghiệm và nó có mức độ sắc xảo về tài năng thiên phú của vận động viên Cờ Vua. Không phải ngẫu nhiên ví dụ đưa ra trực tiếp về câu châm ngôn nổi tiếng về linh cảm thế trận của Capablanca.

Tất nhiên, không phải trường hợp nào cũng được tính toán đầy đủ, đưa ra nhận xét chính xác thế trận một cách máy móc và luôn luôn đảm bảo tìm được nước đi tốt nhất. Không thể nói chung được. Có trường hợp như thế này: vận động viên Cờ Vua nắm bắt được bản chất thế trận, nhưng không tính hết những “ nước đi cụ thể” trong những phương án. Hậu quả đau khổ này xảy ra trong trường hợp này nhanh hơn cả khi có sai lầm đánh giá thế trận.

Đây là một ví dụ. Đó là một trích đoạn ván đấu :

Kupreichic – Tal

(ở Sochi năm 1970).

Trắng tấn công làm thế nào bù đắp được cho việc thí quân. Điều đó Đen đã ngăn chặn nhanh chóng và đánh giá thế trận chính xác với độ tin cậy cao.

Nhiệm vụ phòng thủ trong quan hệ chiến thuật còn đơn giản hơn bản chất sự việc. Khám phá mối đe dọa của Trắng đã không được đánh giá đầy đủ. Có thể phương tiện hành động mạnh nhất lúc đó là đáp lại bằng nước thí

22...£b6!?Trong trường hợp trắng đi 23.¥xb6 ¥xb6 vị trí quân Đen tỏ ra đe dọa mạnh mẽ 24...¤g4 hoặc 24...¥xb3 và 25...¤d5, điều đó bảo đảm cho Đen tương lai tốt hơn.

Trong ván đấu Đen đi  22...£b7 23.¦g3¤c5?. Thời điểm hiện thực nhất của cuộc chiến. Thế trận tràn đầy dạng đòn phối hợp cụ thể, đánh giá vấn đề như thế nào để chuyển sang kế hoạch thứ hai. Nghĩ về nước đi thứ 23 của mình Đen có thể chuẩn bị đi 23...¥b6 , nhưng sau đó khi xem xét gần, “gỡ rối” bằng những phương pháp tuyệt diệu sau đây:

24.¦e7! ¥xb3 25.¥xg6 ¥xd4+ 26.¢h1 ¢h8 27.¥xf7! ¤e4? 28.£xh7+!! ¢xh7 29.¥g8+! ¢h6 30.¦h7#

Cụ thể trong hoàn cảnh này chọn nước đi cuối cùng, dẫn tới con đường thảm họa trực tiếp. Dù sao nước chính xác phải là 23...¥b6 chỉ ở nước thứ 27 không phải nước 27...¤e4, còn nước 27...¤g4! để nước thứ 28.¥g6 nước đáp lại của đen 28...¦f7! 29.¦xf7 ¤xh6 30.¦xh7+ ¢g8 31.¥e4+ ¢f8 32.¥xb7 ¦xc2, và quân Đen có tất cả ưu thế để chiến thắng.

Sau nước 23...¤c5? Kupreichich tiến hành tấn công hiệu quả: 24.¤xc5 dxc5 25.f5! cxd4 26.fxg6 fxg6 27.¥xg6 ¢h8 28.£xf8+ ¤g8 29.¥f5! ¦b8 30.¦e8 £f7 31.¦h3!! Đen đầu hàng.

          Ví dụ này chỉ ra rằng số lượng thế trận lớn, những đánh giá  quan trọng không phải chỉ cân nhắc các yếu tố lợi hại của thế trận, còn có nghệ thuật tính toán phương án sâu sắc và nhãn quan chơi phối hợp.

          Như vậy tư duy của vận động viên Cờ Vua gồm hai thành phần cơ bản: Tính toán phương án và đánh giá thế trận xác định nội dung cuộc chơi là chiến lược và chiến thuật trong Cờ Vua.  
 Bài dịch từ trung tâm huấn luyện quốc gia II

THUẬN LÝ VÀ NGHỊCH LÝ TRONG CỜ VUA

THUẬN LÝ VÀ NGHỊCH LÝ TRONG CỜ VUA

Việc áp dụng định luật vào cờ Vua là một vấn đề triết học rất đáng chú ý nhưng hết sức khó khăn. Dù đáng được xem xét chi tiết, ta không thể đề cập tới hết mọi khía cạnh trong cuốn sách nầy. Ta chỉ hạn chế trong vấn đề đặc tính nguyên tắc dùng trong chiến lược cờ Vua.

          Mối tương quan giữa các quân trên bàn cờ có thể (không còn nghi ngờ gì nữa) được biểu hiện bằng toán học. Thực ra chỉ là vấn đề các kiểu đi riêng biệt của từng quân và sự hổ tương liên hệ dù có bao hàm các đe dọa, bảo vệ, ăn quân, chiếu hết. Ta có thể không khó khăn chút nào biểu diễn các nguyên tắc chơi đúng một cách toán học trong một tàn cuộc giản dị ( thí dụ Vua + Xe chống lại Vua hay Vua + Tượng chống lại Vua). Nhưng khi các quân gia tăng, điều đó càng ngày càng rắc rối và không thể diễn tả bằng toán học được nữa dù toán hiện đại cũng đã mở ra nhiều khả năng cho ta.

          Trong chiều hướng nầy, thường hay bàn tán những năm gần đây về việc xây dựng, nói cho chính xác hơn sử dụng một máy tính hiện đại chơi được cờ Vua hoặc giải được các bàn cờ thế. Câu hỏi là một cái máy như vậy có khả năng chơi được cờ hay không rất quan trọng vì qua câu trả lời có thể thấy tính cách thực sự của các định luật cờ Vua.

          Việc dạy cho máy tính các nguyên tắc căn bản về cách đi quân và ăn quân, chiếu hết và “pat” phong cấp chốt … không có gì khó khăn. Nhưng điều nầy lại không đủ, cái máy phải chơi được cờ. Muốn vậy, có hai phương pháp phải được sử dụng. Phương pháp thứ nhất máy đánh cờ xem xét mọi thế biến có thể có và chọn lựa nước đi hay nhất qua “loại bỏ”. Phương pháp có thể được dùng cho việc giải các ván cờ thế trong đó số nước đi tương đối ít. Chẳng hạn, một máy tính của Liên Xô đã có thể giải được ván cờ thế trong hình. 

1.e8¥ ¢xd6 [1... ¢xf6 2.g8¦ ¢e6 3. ¦g6#] 2.c8¦ ¢e6 3. ¦c6#

Nhưng máy tính mất 12 phút trong khi ta có thể giải trong 1 phút. Vậy cái gì khác biệt giữa sức mạnh suy nghĩ của một tay cờ và của máy tính. Tay cờ không xem xét tất cả các khả năng của thế cờ, một cách thụ động và nhiều khi hơi cảm tính, tay cờ loại bỏ ngay các nước tồi rõ rệt như vậy cho anh ta giải được ván cờ thế trong một thời gian ngắn. Còn máy tính phải xem xét kỹ một số rất lớn thế biến và mặt dù điện tử chay hết sức nhanh, việc tính toán nầy đòi hỏi một thời gian lâu.

          Ta thấy rõ rệt là phương pháp nầy không thể dùng để chơi cờ được. Nếu máy tính phải tính toán 7 nước trước cho một thế cờ với 30 khả năng khác nhau , sẽ phải cần tới 10.000 năm để tuyển chọn nước đi đúng.

          Phương pháp thứ hai là dạy cho máy tính những nguyên tắc về chiến thuật và chiến lược quan trọng nhất. Một máy điện tử không những giải được các bài toán học mà còn cả giải tích nữa dù rất phức tạp. Và thật ra, các nguyên tắc về chiến  thuật, chiến lược cũng có hình thức giải tích. Điều thử nghiệm nầy cũng được áp dụng tại Liên Xô và máy điện tử đã có thể chơi được cờ Vua nhưng rất tồi và thua cả tay cờ bình thường.

          Ta có thể tự hỏi tại sao lại vậy vì chúng ta hiểu rõ bộ óc điện tử đã tỏ ra rất xuất sắc trong nhiều lãnh vực khoa học. Lý do là chơi cờ đã vượt qua giới hạn của giải tích mà xâm nhập địa hạt biện chứng pháp. Đó là địa hạt nằm ngoài tầm của một máy tính hoàn thiện nhất. Đó là địa hạt hoạt động dành riêng cho bộ óc con người và sẽ luôn luôn như vậy. Một thí dụ sẽ làm sáng tỏ điều nầy hơn. ta có thể dạy cho máy điện tử nguyên tắc một tượng mạnh hơn một Mã và ngược lại, nhưng ta không thể dạy quân Tượng mạnh hơn hoặc yếu hơn quân Mã tùy theo nhiều yếu tố khác. Như vậy các tay chơi cờ không phải sợ việc sử dụng một máy điện tử sẽ chấm dứt việc phát triển cờ Vua và chấm dứt luôn việc đánh cờ. Lý do cờ Vua là một cách chơi thật hay đẹp do yếu tố, đặc tính cá nhân và tỏ rõ nhiều khía cạnh suy nghĩ của con người.

          Quan niệm là cờ Vua thuộc về lãnh vực biện chứng pháp dĩ nhiên phải được giải thích. Ta hãy xem xét vấn đề ưu thế lực lượng. Khi ta nói hơn về lực lượng là một ưu thế ta chỉ phát triển một cái gì rõ ràng ( nhưng vẫn phải nhớ là bên yếu hơn về lực lượng có thể được bù trừ phần nào đó ) Ta biết ưu thế lực lượng là một thành tố có thể dẫn tới thắng lợi một cách ép buộc, nhưng phải xem qua hình, cho thấy 1 thế cờ ngay trước khi dời lại trong ván đấu giữa Pachman – Hromadka, giải vô địch Prague 1944. 

Nếu đến lượt Đen đi , Trắng sẽ sau 1... ¥d4 áp dụng phương pháp thắng cờ đúng đắn .

2. ¤e1 ¥f2 3. ¤f3 ¢f6 3... ¥d4 4. ¤h4+ ¢f6 5. ¢h5 4. ¢h5 ¥g3 5. ¤h4! ¥f2 6. ¤f5 ¥g1 7. ¤h6 ¥d4 8. ¤g4+ ¢e6 9. ¢g6 khốn thay lại chính đến lượt tôi đi và Pachman đã nhân cơ hội ăn hơn chốt với nước 1. ¤xc5? sai lầm nên sau đó không thể thắng cờ nữa, quân chốt c không thể phong cắp được nếu không có Vua hổ trợ nhưng nếu như vậy thì chố e mất ngay . Còn nếu Trắng lại muốn trở về kế hoạch anh ta đã sai lầm bỏ rơi , ta lại có thể đi tới thế cờ như hình. 

nhưng ngay cả ở đây sau.

  1. ¤f7+ ¢c5 2. ¤xe5 ¥c3 Trắng vẫn không thể thắng được dù hơn đến 2 chốt.

Ta vẫn còn nhiều trường hợp nghịch lý rõ ràng trong cờ Vua. Một thí  dụ ta bất lợi phải đi tiên ( Zugzwang). Ta biết rõ thời gian là một yếu tố quan trọng trong ván cờ. Quyền được đi trước là một việc trong hoàn cảnh bình thường ta không bao giờ từ bỏ. Nhưng thỉnh thoảng xảy ra thế cờ trong đó việc bắt buộc phải đi trước là một bất lợi nghiêm trọng có khi quyết định nữ a và điều nầy không chỉ xảy ra cho những thế cờ đơn giản như 2 hình cho thấy.Trong hình thứ nhất

  chính Trắng bị Zugwang, trong hình thứ hai lại là Đen. 

 Trong hình Hai nầy Đen vẫn còn hai nước đi chốt (g6 và h5 ) nữa nhưng điều nầy không thay đổi thế cờ chút nào.

          Một thí dụ khác về tính biện chứng của cờ vua là vấn đề đặc tính thế cờ. Trong nhiều thế cờ, đặc tính nầy được hình thành do yếu tố nếu đơn phương thường hoàn toàn trái ngược nhưng nếu kết hợp lại thường lại đồng nhất:”tạo lập tính cân bằng thế cờ”. Một thí dụ là ưu thế lực lượng đối lập với khai triển quân nhanh hơn và quân hiệp đồng hay hơn. Trong hình 

thế cờ cân bằng theo phán đóan của hiện thực lý thuyết ngay nay. Trắng có cấu trúc chốt hay hơn: hơn một chốt còn Đen có chốt “c” cô lập trên một cột mở. Ngược lại Đen có quân bố trí kiến hiệu hơn: cặp Tượng, khai triển nhanh hơn. Hiệp đồng quân hay hơn, cột mở cho xe. Ở đây ta bắt gặp những yếu tố đối nghịch: "tỉnh" (Trắng ) chống lại “động” (Đen). Thế cờ cân bằng là một thí dụ về tính đồng nhất biện chứng trong đối nghịch .

          Tính biện chứng trong cờ Vua còn bao trùm nhiều hơn nữa khi ta xem xét các yếu tố tâm lý. Việc mà trong thế cờ riêng biệt cũng một nước đi được xem là”tồi” hay “hay” tùy thuộc cá tính đối phương là một mâu thuẫn rõ rệt ( nghịch lý rõ rệt) Điều nầy chỉ có thể hiểu được sau một cuộc xem xét thật sâu về việc áp dụng định luật cho cờ Vua .

          Trong cuốn sách nầy, ta đã bàn về nhiều nguyên tắc chiến lược cờ Vua. Ta có thể tự hỏi các nguyên tắc nầy có đặc tính gì. Đa số tương quan tin được trên bàn cờ đều đã được xây dựng theo thực nghiệm (praxis). Nhưng chúng chỉ có giá trị giới hạn vì cờ Vua đầy rẫy nghịch lý. Y như cá nhân, trong xã hội loài người, trong nếp suy nghĩ của con người, trong những phức tạp của cờ Vua cũng vậy đều vượt quá tầm những quy luật giải tích đơn giản. Trong cờ Vua ta thường gặp những tình trạng không thể giải thích qua những lý thuyết được công nhận bình thường và trình độ càng cao về cờ với lý thuyết ngày càng phát triển lại càng thường gặp những nghịch lý nhưng chính việc duy nhất và riêng biệt mới mang tính hấp dẫn của cờ Vua. Vì nguyên tắc trong cờ Vua có những hướng dẫn, tự nó không thể được xem xét như là những hướng dẫn đáng tin cậy cho việc sử lý đúng được. Thí dụ ta bắt gặp những ván ngoài những nắm vững về lý luận nguyên tắc trong cờ Vua, họ còn sử dụng thêm một cái gì đó là linh tính của một nghệ sĩ. Việc nầy giúp tay cờ khám phá ra nhiều khả năng ẩn kín, nhiều đòn phối hợp bất ngờ chưa ai nghe nói và sáng tạo những ván cờ có giá trị thẩm mỹ lâu dài. Chính trong việc kết hợp các yếu tố khoa học và nghệ sỹ mà hiện rõ tầm cao của cờ Vua, một sáng tạo tuyệt vời của bộ óc con người.

(Lưu ý: Bài viết cách đây hơn 35 năm nên việc đánh giá về việc dạy cho máy tính chơi cờ, phân tích cờ...không còn đúng nữa)

Tài liệu từ Thầy : Quách Anh Tú 

Để đầy đủ hơn các bạn có thể download cuốn sách chiến lược tập 3 của ĐKT Pachman bản tiếng Anh tại :

https://www.dropbox.com/s/7mi6836qt8083l1/Ludek%20Pachman%20-%20Complete%20Chess%20Strategy%203%20-%20Play%20on%20the%20Wings.pdf